İŞ KAZASI SAYILAN HALLER

            İş güvenliği açısından bir kazanın iş kazası sayılabilmesi için; Öncelikli olarak meydana gelen kazanın yapılan iş ile alakalı olması yani işyeri ile alakasının olması gerekmektedir.İş kazası bakımından üç farklı değerlendirme, Sosyal Güvenlik Hukuku kapsamında üç farklı grup vardır ; SSK, Bağ-kur ve Emekli Sandığı’dır. 

İş Kazası Kapsamında Bulunan Sigortalılar

            5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesine göre ;

iş kazası kapsamında sayılacak sigortalılar :

1. İşçiler
2. İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler
3. Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan ; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar,
4. Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslar arası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar,
5. 2/7/1941 tarih ve 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar,
6. 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununda belirtilen umumi kadınlar,
7. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4. maddesinin (C) bendi kapsamında çalıştırılanlar

Yukarıda sayılan iş ve iş kollarına bağlı olarak görev yapan çalışanlar iş kazası kapsamındadır.  

Kısmen SSK’lı olup da iş kazası hükümlerinden faydalanacak iş ve iş kolları 5510 sayılı kanunda şu şekilde belirtilmiştir :

1. Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular,
2. 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler,
3. Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler
4. Ülkemiz ile uluslar arası sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurtdışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri.

İş kazası hükümlerinden faydalanacak olan Bağ-kur’lular:

1. Köy ve mahalle muhtarı seçilenler,
2. Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usülde gelir vergisi mükellefi olanlar,
3. Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar,
4. Kolektif şirketlerin ortakları,
5. Limited şirketlerin ortakları,
6. Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları,
7. Adi komandit şirketlerin komandit ve komanditer ortakları,
8. Donatma iştiraki ortakları,
9. Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları,
10. Tarımsal faaliyette bulunanlar,
11. Jokey ve antrenörleri. (6132 s. At Yarışları Hakkında Kanuna tabi olmalıdırlar)

İş kazasına tabi sigortalılar dışındaki diğer sigortalılar ve sigortalı sayılmayanlar kesinlikle iş kazası hükümlerinden  faydalanamayacaklardır.

İŞ KAZASININ ŞARTLARI

Bir kazanın iş kazası sayılabilmesi her halde mümkün olmamaktadır.  

Buna göre bir olayın iş kazası sayılabilmesi için şartlar şunlardır :

1. Kazayı geçiren kişi sigortalı olmalı,
2. Kaza işyerinde veya işyeri sayılan yerlerde meydana gelmeli,
3. Kaza, işveren tarafından yürütülen iş nedeniyle meydana gelmeli,
4. Kaza neticesinde sigortalı, ruhen veya bedenen bir zarara uğramalı,
5. Zarar ile kaza arasında illiyet bağı olmalı.

Bu şartların sağlanması halinde bir iş kazasından söz edilebilir.İşveren tarafından servis ile toplu taşıma hizmeti veriliyorsa bu araç içerisinde meydana gelecek kazalarda dahi işveren sorumlu olmakta ve iş kazası kapsamına alınmaktadır.

İŞ KAZASI BİLDİRİMİ VE SÜRECİ

            İş kazasının meydana gelmesiyle birlikte gerek işçi gerekse de işveren açısından bazı yükümlülükler ortaya çıkacaktır.

İŞ KAZASININ BİLDİRİM SÜRELERİ

            İş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesiyle birlikte işveren, kanunkoyucu tarafından birçok yükümlülüğü üstlenmiştir. İşbu nedenle işveren, bu iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesiyle birlikte derhal harekete geçmeli ve yasanın uymakla yükümlü kıldığı hususları yerine getirmelidir. İş kazasının bildirimine ilişkin süreler şu şekildedir :

• SGK kapsamında sigortalı sayılanların iş kazası geçirmeleri halinde ; bağlı olunan kolluk kuvvetlerine durum derhal haber verilmeli, SGK’ya ise kazadan sonraki üç iş günü içinde haber verilmelidir.
• Yurtdışında çalışan Türk vatandaşların iş kazası geçirmeleri halinde bildirim, kolluk kuvvetlerine derhal yapılmalıdır. SGK’ya ise kazadan sonraki üç iş günü içinde haber verilmelidir.
• Şayet iş kazası, işverenin kontrolü dışında bir yerde gerçekleşirse, kuruma bildirim iş kazasının öğrenildiği andan itibaren üç gün içerisinde yapılmalıdır.
• Kara, deniz, hava ve benzeri ulaşım araçlarında görev alan işçilerin iş kazası geçirmeleri halinde bildirim, ilgili aracın Türkiye’ye dönmesinden sonraki üç gün içerisinde yapılmalıdır.

İŞ KAZASI HALİNDE ÇALIŞANIN HAKLARI

          İş Kanunu ve Sosyal Güvenlik Kanunu çalışanlara iş kazası sonrası çalışanların ve bakmakla yükümlü oldukları kişilerin hayatlarını idame ettirebilmeleri için bazı haklar sağlanmıştır.

İş kazası halinde çalışanın hakları şunlardır :

• Geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi,
• Ölen sigortalının hak sahiplerine ödenek bağlanması,
• Ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi,
• Gelir bağlanan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi.

Geçici İş Göremezlik Geliri (Ödeneği)

            İş kazasının meydana gelmesiyle birlikte işveren ve işçi tarafından bazı usuli işlemlerin yerine getirilmesiyle birlikte Kurum, meydana gelen olayın iş kazası olup olmadığını değerlendirecektir. Sigortalının, geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilmesi için öncelikle meydana gelen olayı iş kazası olarak nitelendirmesi gerekir. Kurumun, meydana gelen olayı iş kazası olarak değerlendirmesinin ardından Sağlık Kurulundan alınacak istirahat raporu ile geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanılacaktır.

Sürekli İş Göremezlik Geliri (Ödeneği)

            Sürekli iş göremezlik geliri, yine yukarıda bahsettiğimiz süreç işledikten sonra kaza geçiren işçideki iş gücü kaybına bağlı bir husustur. Nitekim iş kazası veya meslek hastalığı neticesinde yetkili Sağlık Kurulundan alınan raporlar doğrultusunda meslekte kazanma gücü %10 oranında azalma tespit edilen işçiye sürekli iş göremezlik geliri bağlanacaktır. Bununla birlikte sigortalının sürekli iş göremezlik gelirinden faydalanabilmesi için her türlü prim ve sgk borcunun ödenmiş olması gerekmektedir. Aksi takdirde prim borçları ödenmemiş bir sigortalıya sürekli iş göremezlik geliri bağlanamayacaktır.

Ölüm Geliri (İş Kazası Sonucu Hak Sahiplerine Ölüm Aylığı Bağlanması)

             Çalışanın iş kazası neticesinde ölmesi halinde geriye kalan hak sahipleri ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler sigortalının desteğinden yoksun kalacaklardır. Burada da işveren ve kurumun sorumluluğu devreye giderek hak sahiplerinin mağduriyetlerinin giderilmesi gerekmektedir. Bu nedenlerle iş kazası veya meslek hastalığı neticesinde ölümün gerçekleşmesi halinde hak sahiplerine ölüm aylığı yani ölüm geliri bağlanmaktadır.

Evlenme Ödeneği

             Ölüm geliri alan hak sahibi kız çocukları evlenme ödeneğiden faydalanabilmektedirler. Evlilik dolayısıyla ölüm geliri kesilecektir. Hak sahibi evlenecek kız çocuklarının başvurusu üzerine, almakta oldukları ölüm aylığının 2 yıllık toplam tutarı tek seferde hak sahibine ödenecektir.

Cenaze Ödeneği

            İş kazası veya meslek hastalığı neticesinde ölüm halinde hak sahibi kişilere cenaze masraflarının karşılanması amacıyla cenaze ödeneği verilir. Sigortalının ölmesi halinde cenaze ödeneği öncelikli olarak eşe, eş yoksa çocuklarına, çocuklar da yoksa ölen sigortalının anne ve babasına, onlar da yoksa ölen sigortalıların kardeşlerine bu ödenek verilecektir. Şayet cenaze işlemleri tüm bu şahıslar dışındaki tüzel veya gerçek kişilerce karşılanmış ise masraflar belgelenmek kaydıyla bu şahıslara cenaze ödeneği verilebilecektir.

Ödeneklerde Zamanaşımı

            5510 sayılı kanun gereğince kısa vadeli sigorta kollarından kazanılan haklar, hakkın doğduğu tarihten itibaren beş yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Bu nedenle iş kazası geçiren işçiler veya meslek hastalığı geçiren işçiler haklarını 5 yıl içerisinde talep etmelidirler. Aksi takdirde zamanaşımına uğrayacak ve sigortalılar bu haklardan faydalanamayacaktır.

Sağlık Yardımı

            İş kazası geçiren sigortalı işçiler için uygun koşullar sağlandığında sağlık yardımı da gerçekleştirilmektedir.Sigortalı olan işçilerin sağlık yardımları SGK tarafından karşılanmaktadır. Normal şartlarda sigorta imkanından faydalanılması için 30 günlük prim ödemesinin gerçekleştirilmiş olması gerekse de iş kazası halinde böyle bir şart söz konusu değildir. İş kazası geçiren işçi, işe yeni girmiş olsa da sigorta imkanlarından faydalanacaktır.

İŞ KAZASI HALİNDE İŞVERENİN SORUMLULUĞU ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ

            İş kazası veya meslek hastalığı halinde işverenin yapması gereken işlemler şunlardır :

1. Kaza anında ilkyardım müdahalesi
2. İş kazasını Kuruma ve Kolluğa bildirme

İşverenin Sorumluluğu

            İşverenin sorumluluğu, iş kazası veya meslek hastalığının nasıl ve ne şekilde meydana geldiği noktasında önem kazanmaktadır. iş kazası veya meslek hastalığı işverenin kusuruyla meydana gelebileceği gibi işçinin kusuruyla da meydana gelebilir. Şayet işverenin kusuru ile iş kazasının meydana gelmesi halinde Kurum, gideler için işverene rücu edebilmektedir.

İş kazası veya meslek hastalığı ;

1. İşverenin kastıyla,
2. İşverenin güvenlik,sağlık vb. mevzuat hükümlerine aykırı davranmasıyla,
3. İşverenin suç sayılabilir hareketiyle

gerçekleştiği takdirde işverenin sorumluluğu doğmakta, Kurum yapılan giderler için işverene rücu davası açabilmektedir.

Bunun haricinde Kurum, işverenin işçinin sigortasını başlatmaması halinde de giderler için işverene rücu edebilmektedir.

İş Kazalarında Kaçınılmazlık İlkesi

 Kaçınılmazlık ilkesi, olay anında alınabilecek tüm önlemlerin mevzuatlar ve hayat şartları doğrultusunda alınmasına rağmen iş kazasının veya meslek hastalığının önünü geçememesi haline dair düzenlenmiş ilkedir.

İş kazasının gerçekleşmesinde üçüncü kişinin, işverenin veya bir başkasının kusuru halinde, tazminat hususu değişiklik gösterir.

İş Kazalarında Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu

            İş kazası veya meslek hastalığı üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmiş ve bu husus saptanmışsa sorumluluk için üçüncü kişilere Borçlar Kanunu hükümleri çerçevesinde rücu edilebilir.

İş Kazalarında Kusur Oranlarının Belirlenmesi

            Kurum ve işveren arasındaki gider paylaşımı kusur oranlarının belirlenmesi halinde paylaşılacaktır. Bunun yanı sıra üçüncü kişinin kusuru da söz konusu olabilir. İşbu nedenle kusur tespiti çok büyük önem taşımaktadır.

Maluliyet ve ölümle neticelenen iş kazalarında kusur oranları mahkemelerce tesis edilir ve rücu işlemleri mahkemece belirlenen kusur oranları üzerinden gerçekleştirilir.

Maluliyet ve ölüm haricinde neticelenen iş kazalarında ise denetim raporlarında verilen oranlar ve kaza tutanaklarında belirtilen hususlara göre kusur oranları belirenir ve rücu işlemleri buna göre gerçekleştirilir.

İş Kazası Neticesinde Maddi Manevi Tazminat Davaları 

            İş kazası veya meslek hastalığı neticesinde kusur oranlarının belirlenmesi neticesinde işçiler maddi manevi kayıpları için ilgili mahkemede dava açabilirler.

İş Kazasını İşverenin Geç Bildirmesi Durumunda

5510 sayılı Kanun’un 21. maddesine göre, iş kazasının 13. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sürede işveren tarafından Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurumca işverenden tahsil edilir (f.2).

Kanunda, bağımsız çalışan sigortalıların iş kazasını geç bildirmeleri de bir yaptırıma bağlanmıştır. İş kazasının, kanunda belirtilen süre içinde Kuruma bildirilmemesi durumunda, sigortalıya yapılacak iş göremezlik ödenekleri bildirim tarihinden itibaren ödenir. Bunun yanında, 6331 sayılı İSGK, m. 14/1 hükmünde, belirtilen yükümlülüklere aykırı davranan işveren hakkında, idari para cezası öngörmektedir (m. 26/1,e).