Kaldırma Makinalarında Güvenlik Önlemleri

Kaldırma ve taşıma makinelerinin rolü, zamanımızda sanayin her alanında gitgide büyümekte ve önem kazanmaktadır. Ağır sanayide, bir yerden bir yere büyük ve ağır yükler kaldırıp taşımak zorunluluğu bu tür makinelerin kullanılmasını gerektirdiği gibi, büyük, güvenlikli ve elverişli bir atölyede de verimi arttırıcı özelliği bulunmaktadır. Bunlardan dolayı da kaldırma ve taşıma ile ilgili tesislerin kurulması ve bu amaçla yapılacak harcamalar haklı ve yerinde harcamalardır. Böylelikle zaman kayıpları azalmış ve personel daha az yorulmuş olur.

Kaldırma makinelerinin bazılarını; vinçler (kule vinçler, mobil vinçler, pergel vinçler, gezer köprü vinçleri, tek kirişli askılı vinçler, monoraylar, iki ayaklı portal vinçler, yarı portal vinçler, seyyar atölye vinçleri, gırgır vinçler, ceraskallar, maçunalar), platformlu kaldırıcı arabalar (forklift), palangalar (elektrikli, pnömatik, hidrolik, zincirli, halatlı), asansörler şeklinde sayabiliriz.

Başta da belirttiğimiz gibi sanayin her alanında karşımıza çıkan bu kaldırma ve taşıma makinelerinde verimli ve sağlıklı bir çalışma yapabilmek güvenlik konusuna ön planda yer vermekle sağlanır. Yoksa çok acı, maddi ve manevi kayıplarla karşı karşıya kalabiliriz.
Kaldırma ve taşıma makinelerinde kazalar, imalat, montaj, yetersiz bakım-kontrol ve kullanım hatalarından meydana gelmektedir. Burada, bu makinelerde güvenlikli bir çalışma için nelere dikkat etmemiz ve nasıl çalışmamız konusunda iş güvenliği mevzuatı ve teknik yönden açıklamalara yer vereceğiz.

İş yasasına bağlı olarak yürürlüğe konulmuş olan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nün 373. – 437. maddeleri kaldırma makinelerinde alınacak güvenlik önlemlerini kapsamaktadır.Bu güvenlik önlemlerini şu başlıklar altında açıklayabiliriz.

Kaldırma makinelerinin Halat, Tambur, Kanca ve Zincirlerinde Alınması ve Uyulması Gereken Güvenlik Önlemleri

Kaldırma makine ve araçlarında, tamburlar kaldırılacak yüke ve halatın çap, nitelik ve sarım sayısına uygun olarak yapılmalı ve iki yanı gerekli yükseklikte faturalı olmalıdır.

Kaldırma makinelerinin çelik halat uçları, tambur içine sağlam bir şekilde bağlanmalı ve halat üzerindeki kaldırma kancaları en aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış bulunmalıdır.

Elektrikli veya basınçlı hava ile çalışan ve yerden kumanda edilen kaldırma makinelerinin manevra halatlarında dolaşmaları önleyecek gerekli önlemler alınmalıdır.

Kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik katsayısı (taşıma gücü), taşıyacakları yükün en az; el ile çalıştırılanlarda 3 katına, mekanik olarak çalışanlarda 4 katına, erimiş maden veya yakıcı, aşındırıcı (korozif) maddeler gibi tehlikeli yükleri taşıyanlarda ise 5 katına eşit olmalıdır.

Kaldırma makinelerinde İşletme Güvenliği

Kaldırma makineleri ve araçları her çalışmaya başlamadan önce operatörleri tarafından kontrol edilmeli, çelik halatlar, zincirler, kancalar, sapanlar, frenler ve otomatik durdurucular, yetkili bir teknik eleman tarafından her üç ayda bir bütünüyle kontrol edilerek bir kontrol belgesi düzenlenmeli ve iş yerindeki özel dosyasında saklanmalıdır.

Kaldırma araç ve makinelerinde meydana gelen bazı iş kazaları, halat, zincir ve sapanların kopmaları, yüklerin kancalardan kurtularak düşmeleri, frenler ve otomatik durdurucuların arızalanması sonucu olduğundan dolayı bu periyodik kontroller kesinlikle ihmal edilmemeli ve kontrol sırasında saptanan aksaklıklar giderilmeden makine tekrar çalışmaya başlatılmamalıdır.

Kaldırma makinelerinde yüklerin kaldırılmaları, indirilmeleri veya taşınmaları, yetiştirilmiş manevracılar tarafından verilecek el ve kol işaretlerine göre yapılmalıdır. Bir kaldırma işlemi sırasında birden çok işçinin görevli olduğu durumlarda, kaldırma makinesi operatörü, bağlayıcı, sapancı veya diğer görevlilerden yalnız birinden işaret almalı ve işaretçi, operatör tarafından kolayca görülebilecek yerlerde durmalıdır. Operatör, her kim tarafından verilirse verilsin, her dur işaretini yerine getirmelidir.

Yükler dik olarak kaldırılmalıdır. Bunların eğik olarak kaldırılması zorunlu olduğu durumlarda manevralar, sorumlu bir elemanın gözetiminde yapılmalı, yük salınımlarına ve yükün tehlikeli durumuna karşı gerekli önlemler alınmalıdır.

İndirilen bir yükün altından sapan halatların çekilmesi için işaret vermeden önce işaretçi, işçilerin güvenliğini sağlamalıdır. Operatörler, kaldırma makinelerinde bir yük asılı bulunduğu sürece makinelerinin başından ayrılmamalıdır.

Elektrikli mıknatıslı vinç, dinlenme durumunda iken, mıknatıslar vinç üzerinde asılı olarak yüksekte bırakılmamalıdır. Bunlar ya doğrudan doğruya yere bırakılmalı veya bu iş için yapılmış platformlar üzerine indirilmelidir. Mıknatıslar kullanılmadıklarında vinç üzerinden çıkarılmalıdır.

Hareket halindeki vinç kabinleri içindeki veya vinç arabaları üzerinde, yalnız görevli kimseler bulunmalı ve vinç operatörleri, hiç kimsenin yük üzerine binmesine, boş halat veya kancalara asılmasına izin vermemelidir. Açık havada ray üzerinde çalışan vinçlerde, rüzgârın etkisi hesaplanmalı ve bunlarda takozlama, bağlama yapılmalı ve sürgü güvenlik sistemi bulunmalıdır.

Ray üzerinde çalışan vinçlerde, vincin ve vinç arabasının üzerinde gidip geldikleri rayların her iki başında ve en az tekerleklerin yarıçapı yüksekliğinde takozlar bulunmalı, köprülü ve asma vinçlerin, köprü ve vinç arabası tekerlerinde, uygun el, kol ve ayak koruyucuları bulunmalıdır.

Köprü ayaklı gezer vinçlerin geçtiği yol boyu ve rayların her iki tarafı serbest olarak tutulmalı ve buralar en az 75 cm eninde olmalıdır. Raylı vinçlerin kabin kapılarının sahanlık veya geçit seviyesinden 30 cm. daha yüksekte bulunduğu durumlarda, bu kapıların önüne uygun basamaklar yapılmalı ve kabinlerde, elektrik akımı iletmeyen madde ile doldurulmuş bir yangın söndürme cihazı bulundurulmalıdır.

Aynı yükü kaldırmak için, iki vincin çalışması durumunda, her iki vinç operatörüne, yalnız bir işaretçi tarafından kumanda verilmeli ve vinçlerin hareketlerinde uyumu sağlayacak özel önlemler alınmalıdır.

Yüklerin vinçlere asılı olarak taşınmasında görevlendirilen işaretçi ve işçiler, yüklerin önünde giderek ray makaslarını kontrol etmeli ve yüklerin bir kimseye veya herhangi bir engele çarpmayacak bir yükseklikte taşınmasını sağlamalıdırlar.

Motorlu vinçlerde yük kaldırılırken veya vinç yer değiştirirken sesli ve ışıklı uyarı yapılmalı, bunların gece çalışmalarında farları ve arkalarında stop lambaları yakılmalı, kabinler uygun şekilde aydınlatılmalıdır.

Bakım – Onarım Sırasındaki Güvenlik Önlemleri

Raylı vinçler üzerinde herhangi bir onarıma başlamadan önce, bütün kumanda sistemi stop durumuna getirilmeli ve iki şalter açılarak bunlardan biri sıkıca bağlanmalıdır.

Vinç üzerinde ve uygun yerlere, onarım veya bakım yapıldığına ilişkin uyarı levhaları konulmalıdır. Aynı ray sistemi üzerinde başka vinçler çalıştığında, bunları uygun uzaklıkta durduracak takozlar konulmalı veya aynı işi görecek başka önlemler alınmalıdır.

Halat tamburlarının ve millerinin veya motor bobinlerinin sökülmesinden önce kaldırma halatları, tamburlar üzerinden çıkarılmalıdır. Ancak, bunun sağlanamadığı durumlarda, tamburun ani olarak dönmesi önlenmelidir.

Raylı vinçlerde yapılan onarımın bitiminde, bütün koruyucuları yerlerine takılmalı ve vinç harekete geçirilmeden önce, onarımda kullanılan bütün araç, gereç ve malzemeler kaldırılmış olmalıdır.

Diğer Donanımlardaki Güvenlik Önlemleri

Seyyar vinçlerin, platformlu kaldırıcı arabaların tekerlekleri korunmalı, bunlarda el ile çalışan sesli uyarma sistemi bulunmalıdır. Elektrikli olanları uygun ve yeterli şekilde topraklanmalıdır.

Geçme (teleskopik) platform tipi kaldırıcı arabalarda, yükselen üst kısmın birdenbire inmesini engelleyecek otomatik sürgülü veya benzeri uygun bir sistem bulunmalı ve bunlar elektrikle çalıştıklarında, platformun yükselmesini ve inmesini sınırlayacak bir sistem, yüklerin indirilmesini ayarlayan elektrikli ya da mekanik bir fren bulunmalıdır.

Burada büyük bir bölümünü açıklamaya çalıştığımız İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü'nün "Kaldırma Makinelerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri" bölümündeki bu hususları iş yerlerindeki kaldırma makine ve araçlarında uygulamak birçok üzücü ve kaybı büyük olan kazaların önlenmesini sağlar.

Eğer, kaldırma makine ve araçlarından amaçladığımız verimi tam olarak almak istiyorsak ilk sloganımız "ÖNCE GÜVENLİK" olmalı ve hiç kimse, belirtilen kullanma ve güvenlik talimatları aksine davranmamalı, talimat vermemelidir.

Elektrikte Güvenlik Önlemleri

İş kazalarının oluşmasında ergonomik, fizyolojik, psikolojik, fiziksel, kimyasal ve mekanik birçok etmen etkili olmaktadır. Yapılan işin niteliğine, üretim araçlarının özelliğine ve işyeri ortamının yapısına göre değişen birçok yönetim ve denetim eksikliği sonucunda iş kazaları oluşmaktadır. İş kazalarının çok değişik nedenleri olmasına karşın bunları iki temel etmene indirgemek olasıdır. Bunlar çalışan insanın yaptığı güvensiz davranışlar ile işyerinden, üretim araçlarından, üretim teknolojisinden, işyeri ortamından kaynaklanan güvensiz koşullardır. İş kazalarının oluşmasında birinci dereceden etkili olan işyerindeki güvensiz koşulların arasında ise elektrik önemli bir yer tutmaktadır. Elektrik görülemediğinden ve etkisi kısa sürede ortaya çıktığından gizli bir potansiyel tehlike olarak işyerlerinde ağır iş kazalarına neden olmaktadır. Aşağıda elektriğin insan üzerindeki etkileri ile elektrik çarpmalarına karşı alınacak başlıca güvenlik önlemleri ana başlıklar altında özetlenmiştir. 

Elektriğin Etkileri

Elektrik akımı geçen canlı vücutlar üzerinde yanık yaraları ve adele krampları oluştuğundan, kazaya uğrayan kişi elektriğe tutulduğu yeri bırakamaz.

Elektrik akımının akış yönü üzerinde canlının kalbi bulunuyorsa, kalp atışları hızlanır, düzenliliğini yitirir ve bunun sonucu olarak kalp hareketleri durur.

Kalbin durmasına bağlı olarak solunum ve kan dolaşımı kesildiğinden ölüm olayı baş gösterir.

Elektrik kazalarının etkisi, gerilim taşıyan parçalara dokunma anında vücuttan geçen akımın şiddetine bağlıdır. Elektrik akımının yönü kalp üzerinden geçtiğinde, kesin ölüm hali için 50mA'lik bir akım şiddeti yetebilir.

Vücuttan geçen akımın şiddeti, gerilime ve vücudun direncine bağlıdır. Vücut direnci, gerçekte küçük olan vücut iç direnci ile elektrik akımının girdiği ve çıktığı yerlerin toplam direnci olan geçiş direncinden oluşur.

Ter ve ıslak zemin gibi nemli ortamlarda direnç çok düşüktür. Ayrıca, elektriğe tutulan yerin dokunma yüzeyi ne kadar büyük olursa, geçiş direnci o kadar küçük olur.

50 Hz frekanslı alternatif akım doğru akımdan daha tehlikelidir. Frekans yükseldikçe Skin efekti nedeni ile akım, dış yüzeyden geçme eğilimi gösterir, Bu yüzden yüksek frekanslı akımların öldürme tehlikesi azalır.

1000 Voltun altındaki şebeke gerilimlerinde ölüm hali, solunum felci ve boğulma sonucu ortaya çıkar. Yüksek frekanslarda ölüm hemen gerçekleşir.

Uyarılar

Seyyar lambaların duyları en az 250Volta yalıtılmış ve elektrik, mekanik ve ısıya dayanıklı olmalıdır. Elektrik besleme kablosu çift izoleli (yalıtkan) NYM ve benzeri kablodan olmalı ve ek bulunmamalıdır.

Parlayıcı, patlayıcı ve yangın tehlikesi olan yerlerde seyyar lamba kullanılmalıdır. Bu tür yerlerde tam kapalı sızdırmaz tipte özel expruf lambalar kullanılmalıdır. Alternatif akımda 42 Volt, doğru akımda 100 Volt geçirilmemelidir, bunun üzerindeki gerilimlerde çalışmanın zorunlu olduğu durumlarda özel güvenlik önlemleri alınmalı ve çalışanlar tehlikelere karşı uyarılmalıdır.

65 Voltun üzerindeki gerilimlerde çalışan tüm cihaz ve tesisatın ve gerilim altında bulunan kısımların, dokunmalara karşı güvenlik altına alınmış, yani korunmuş olması gerekir. Koruma olarak emaye, boya gibi maddeler dokunmaya karşı yalıtkan kabul edilemez.

Yalıtkan malzemenin izolasyon direnci faz-toprak arasında volt başına 1000 Ω dan az olamaz. El ile ulaşılabilen yerlerdeki akım taşıyan kablo ve tesisat kısımları, çıplak uç ve bağlantıları, kapalı buat, motor klemens kutusu veya şalterin içine tamamen girmiş ve metal aksama temas etmeyecek şekilde bağlanmış ve düzenlenmiş olmalıdır.

Elektrik makinelerine ilişkin bağlantılar, çalışma sırasında meydana gelebilecek titreşimlere dayanıklı biçimde seçilmeli ve yapılmalıdır. Özellikle sürekli olarak denetim altında bulundurulamayan elektrik makineleri aşırı ısınmalara karşı korunmuş olmalıdır. Bu koruma, uygun bir yapımla ya da otomatik koruma düzenleri (motor koruma anahtarı) kullanılarak yapılır.

Anahtarların bir ucuna birden fazla iletken bağlanamaz. Anahtarlar dağıtım kutusu olarak kullanılamaz.

Elektrikte Güvenlik İlkeleri

Sanayi kuruluşlarında yapılan çalışmalarda değişik nedenlerle karşı karşıya kalınan elektrik tehlikesine karşı yukarıda belirtilen genel güvenlik önlemleri alınarak, elektrikten kaynaklanan iş kazaları büyük ölçüde önlenebilir. Elektrikten kaynaklanan iş kazalarının önlenmesinde çeşitli güvenlik ilkeleri uygulanmaktadır. Bunların başlıcaları aşağıda belirtilmiştir. Elektriğin kullanım yerine ve şekline göre bu güvenlik ilkelerinden biri veya birkaçı birlikte uygulanarak elektriğin neden olduğu güvensiz durumlar ortadan kaldırılabilir ve iş kazaları önemli ölçüde önlenebilir.

Güvenlik Otomatiği

Bir makine gövdesinde elektrik kaçağı zararlı bir düzeye (genellikle 0,030 A'e) geldiği zaman, besleme anahtarını otomatik olarak açarak tehlikeyi önleme yöntemidir.

Küçük Gerilim Kullanmak

Özel transformatörler kullanarak alçak gerilim küçük gerilime düşürülür ve makina ve cihazlarda insan için tehlikeli olmayan bu küçük gerilim kullanılır.

Güvenlik Transformatörü (izolasyon trafosu)

Çıkış sargısı ve sargı uçları toprağa karşı yalıtıldığından, çıkış sargısından beslenen makine ve cihaz gövdelerinde kaçak olsa bile, çalışanlar kaçak elektrik akımından etkilenmez.

Çift yalıtkanlı Cihazlar

Bu cihazlar; iç içe iki yalıtkan tabaka içine alınmıştır. Elektrik motoru kısmı bir yalıtkan tabaka içinde bulunur ve ayrıca cihaz gövdesinin iç yüzü de yalıtkan bir madde ile kaplanır.

Yalıtmak

Elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve kullanma aşamalarında tehlikeli elektrik akımlarından zarar görülmemesi için uygulanan bir yöntemdir. Amaç dokunma geriliminin insan vücudundan geçmesini önlemektedir.

Topraklama

İşletme akım devresinin bir noktasının veya bir tesisin akım taşımayan metal kısımları ile toprak arasında iletken bir bağlantı kurmaktır.

Sıfırlama

Elektrik tesislerinin, elektrik işletme araçlarının veya elektrik tüketim araçlarının elektrik devresine dahil olmadığı için gerilim altında bulunmayan iletken bölümlerinin (gövdelerinin) elektrik şebekesinin doğrudan doğruya topraklanmış sıfır iletkenine iletken olarak bağlanmasıdır.

Elektriğin kullanım yerine ve şekline göre yukarıda belirtilen güvenlik ilkelerinden biri veya birkaçı birlikte uygulanarak elektriğin neden olduğu güvensiz durumlar ortadan kaldırılabilir ve iş kazaları önemli ölçüde önlenebilir.