1. GİRİŞ
Güneş enerjisinden elektrik enerjisi üretilmesi işlemi , çeşitli alanlarda uygulanmıştır . Fakat güneş enerjisinin depolanması işlemi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır . Güneş enerjisinin , temiz ve tehlikesiz bir biçimde elektrik enerjisine dönüştürülmesi , silisyum yarı iletkeninden yapılmış güneş panelleriyle gerçekleştirilmiştir. Bu elektirik enerjisinin H2 ile depolanması işlemi elektroliz ile gerçekleştirilir . Üretilen H2 ' den depoladığı enerjinin tamamı alınabilmektedir . H2 ' nin saflığı % 99 .0 civarında olduğundan çeşitli kimya sanayinde hammadde olarak kullanılabilir . Bu nedenle H2 ' nin üretimi konusunda fotoelektrolizin gelecekte önem kazanması beklenmektedir .
Yapılan çalışmada yılda 152 GJ ' lük enerjiye eşdeğer H2 üretimi gerçekleştirebilecek bir tesisin Türkiye ' nin herhangi bir yöresinde kurulması halinde mamülün maliyetinin ne civarda olacağı hesaplanmıştır .
2 . KAYNAK TARAMASI
Güneş pillerinin yapıları ve verimi [1-3] , güneşle elektrik üretimi için gerekli prosesler ve bu proseslerde kullanılan teknik cihazlar [4,5], Türkiye güneş enerjisi potansiyeli [6] ve İstanbul yöresinde çeşitli eğimdeki yüzeyler için güneş enerjisi potansiyeli [8], güneş enerjisiyle elektrolizle H2 üretim maliyetinin değişimi [4,9] hakkında bilgi toplanmış ; bir fotoelektroliz pilot tesis uygulaması [10] incelenmiş, ayrıca özel görüşmeler [2,11] yapılarak ek bilgiler toplanmıştır.
3 . FOTOELEKTROLİZLE HİDROJEN ÜRETİMİ
3.1. Güneş pilleri
Alternatif enerji kaynakları arasında güneş enerjisinden elektirik enerjisi elde etmek ; temiz , tehlikesiz ve sonsuz olması nedeniyle son yıllarda daha da önem kazanmaktadır . Güneş pili veya fotovoltaj pili (PV) bir yarı iletken devre olup güneş ışınlarını emerek fotovoltaj etki yardımıyla DC voltaj ve akım üretir . Güneş pilleri genelde iki grupta sınıflandırılır . Birincisi , güneş pili imalatında kullanılan kristalin .kalitesine göre olup
a ) Tek kristal
b ) Çok kristal
c ) Amorf güneş pilleri ' dir .
İkincisi , eklem yapım türüne bağlı olarak:
a ) Tek eklem
b ) Çok eklem
c ) Metal - yarı iletken eklem (MS)
d ) Metal - yarı iletken - yarı iletken (MS)
e ) Yarı iletken - yalıtkan - yarı iletken (Sıs)
f ) Elektrolit piller ' dir .
Güneş pillerinde , güneş radyasyonunu soğuran çeşitli malzemeler vardır. Endüstrinin ince film fotovoltaik teknolojiye ve özel olarak amorf silisyuma ilgisi çok artmıştır . Bu artışta önemli sebeplerden birisi hidrojenlenmiş amorf silisyum ( kısaltılmış notasyonu a-Si:H) materyalinin güneş ışınlarını , konvansiyonel kristal silisyum malzemelerden , daha iyi soğurmasıdır. Böylece amorf silisyumdan yapılmış güneş pilleri için kristal silisyumdan yapılmış fotovoltaik düzenden daha az malzeme gerekecektir .
3.1 .1. Güneş pili paneli yapımında kullanılan malzemeler
Hidrojenlenmiş amorf silisyum ilk olarak 1955 yılında Sterling tarafından incelenmiş fakat hidrojenin rolü üzerinde durulmamıştır . a - Si : H , a -Si ' dan farklı bir çok özelliklere sahiptir . Fotoiletkenlik a - Si filmlerde ihmal edilebilir olduğu halde a-Si :H filmlerde büyük bir fotoiletkenlik olayı gözlenmektedir ve güneş pilleri için de önemli olan fotoiletkenliktir . Güneş pillerinin veriminde 1978 ' den beri büyük artışlar oldu . 1978 ' de pil verimi %4 , 1982 ' de % 10 ve simdi de % 13 ' e yükselmiştir ,[1] .
3.1.2. Amorf silisyum devre elemanı yapıları
Tarihsel olarak Metal-Yalıtkan-Yarı iletken (MIS) , Schottky engeli ,
p-i-n ve n-i-p homojonksiyon , heterojonksiyon ve üstüste (stacked) jonksiyon gibi birçok amorf silisyum devre elemanı yapıları incelendi . Konvensiyonel olarak p-i-n ve n-i-p hücreleri arasındaki fark , yazılan ilk tabakaya güneş ışığının düştüğünün gösterilmesinden ibarettir . Homojonksiyon tek bir materyalin kullanıldığını gösterir , halbuki heterojonksiyonda ise pencere tabakası farklı materyalden yapılmıştır .
3.1.3. Silikon güneş pillerinde verim
Bir silikon güneş pilinin ( n + / p ) yapısı Şekil 3.2.a ' da basit eşdeğer devresi ve akım - voltaj karakteristiği Şekil 3.2.b. ve Şekil 3.2.c ' de görülmektedir . Şekil 3.2.b ' de Rsh ve Rs pilin paralel ve seri dirençlerini Ip foto akımı , ID karanlık devre akımını ve I ise yük akımını göstermektedir .Silikon güneş pillerinde Rs < 0.5 ohm ve Rsh > 500 ohm olup etkileri ihmal edilmektedir . Bu durumda yük direnci , RL öyle seçilmeliki Şekil 3.2.c. ' deki maxımum güç noktası elde edilsin bu noktada ki pil verimi h şöyle verilmektedir :
Isc ´ Voc ´ CF ( Im ´ Vm )
h = ------------------------ CF = ---------------------, [3] .
Pi ´ A Isc ´ Voc
3.1.3.1. Pil veriminin sıcaklığa göre değişimi
Pil veriminin 300 K ' de ömür sürelerine bağlı olarak % 27.3 , % 21 .4 ,% 10.3 olduğu ve her 10 K artışta % 1 ' lik bir azalma olduğu tespit edilmiştir .
3.1.3.2. Pil veriminin baz katkı konsantrasyonuna bağlı olarak değişimi
n+ / P / P+ yapıdaki p+ tabakası pilin arka yüzeyinde bir elektirik alanı yaratarak Sb ' yi düşürmekte ve pil verimini arttırmaktadır . Şekilde baz katkı konsantrasyonu nn > 1017 cm-3 durumunda pil verimi n+ / p ve n+/p / p+ düşmeye başlamakta ve iki yapıdaki farkın azaldığı görülmektedir . Bu sonuç taşıyıcıların ömür sürelerinin katkı konsantrasyonuyla azalmasına bağlıdır .
|
Eklem Atmosfer Türü Şartı |
Ortalama Ömür
Isc Voc CF h (mA/cm²) V % |
Yüksek Ömür Isc Voc CF h (mA/cm²) V % |
|
n+/p AM0 AM1 |
53.5 0.603 0.828 19.7 46.1 0.599 0.827 21.4 |
60.2 0.652 0.838 24.3 51.9 0.648 0.837 26.4 |
|
n+ /p / p+ AM0 AM1 |
53.5 0.603 0.828 19.7 46.9 0.599 0.827 21.4 |
61.3 0.661 0.839 25.1 52.9 0.657 0.39 27.3 |
3.2. Elektroliz
Suyun elektroliziyle , sudaki H2 ve O2 yüksek saflıkta elde edilebilirler . Faraday kanunlarına göre , her bir amper saatte 0.037 gr H2 ve 0.298 gr O2 serbestleştirilir . Ağırlık olarak yukarıda verilen miktarlar 0° C ve 760 mmHg da 0.4176 l ve 0.2088 l ' ye karşılık gelir . Buna göre buharlaşma kaybını ihmal edersek 1 m ³ H2 için 8 litre su gereklidir . Saf su , elektroliz olayında kullanılmaz . Çünkü iletkenliği çok azdır . Bu nedenle oksi asit veya bazla seyreltilir .
3.3. Proses akım şeması
Şekil 3.5. Suyun fotoelektrolizi ile hidrojen üretim şeması
Stuart ( Unipolar ) hücresi tipi ve yıllık H2 üretim kapasitesi 152
GJ/yıl H2 olan elektroliz cihazı kullanılmıştır. [4] Kullanılan paneller yatay olarak yerleştirilmiştir ve Türkiye'deki güneş ışınım aralıklarına göre panel alanı ve adeti bulunmuştur. Kurulan proseste elektroliz cihazı verimi %96,00 saflığa sahiptir.H2 201 bar 'a kadar sıkıştırılarak standart gaz şişelerinde depo edilmektedir.
Direkt bağlantı kavramı; PV jeneratörü ve elektroliz cihazı direkt olarak birbirine bağlanmaktadır.
Bypass DC/DC kavramı; Elektroliz cihazına direkt olarak bağlanır.Direkt bağlantı kavramı kavramı gerekli PV gücünü sağlamadığı taktirde devreye geçmektedir, [5] .
3.4 Türkiye ' nin güneş potansiyeli
Türkiye genelinde, meteorolojik amaçlarla kurulmuş meteorolojik ölçüm istasyonları vasıtasıyla Dünya Meteoroloji Teşkilatı (WMO) standartlarına uygun olarak güneş enerjisi ile ilgili bazı ölçümler Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünce (DMİ) 1935 yılından beri sürdürülmektedir .
Türkiyenin güneş enerjisi potansiyelinin belirlenmesi sonucunda çeşitli kurum ve şahıslarca bazı değerlendirme çalışmaları yapılmıştır . 1966 - 1982 peryodunu baz alan değerlendirmeye göre ;
Türkiye genelinde ve bölgeler bazında maksimum güneşlenme temmuz ayında , minumum güneşlenme ise aralık ayında olmaktadır. Türkiye' nin en fazla güneş alan bölgesi GüneyDoğu Anadolu olup bunu Akdeniz Bölgesi izlemektedir. Buna göre Türkiye' nin tüm yüzeyine yılda gelen toplam güneş enerjisi miktarı 1016 ´ 10 12 kWh olmaktadır .
Türkiye güneş enerjisi potansiyeli ve bu potansiyelin bölgesel bazda dağılımı yönünden , her türlü güneş enerjisi uygulamaları için uygun bir ülke durumundadır.
Güneş enerjisi ile ilgili meteorolojik verilerin değerlendirilmesiyle hazırlanan bir matematiksel modelle hesaplanmış olan Türkiye yıllık güneş ışınımı miktarları Şekil 6 'da gösterilmiştir. [6]
3.5. Ekonomik inceleme
Türkiye yıllık güneş ışınımı haritasına göre ,[6] .
Stuart unipolar hücresi tipi ve elektroliz cihazı , [4] .
Tablo 3.2. Güneş paneli [1]
|
Pil Verimi , % |
13 |
|
Pil Alanı , m² |
0.426 |
|
Maxımum Güç , W |
5 3 |
|
Akım Şiddeti , Amper |
3.4 |
|
Gerilim , V |
21.7 |
|
Pil Fiyatı (1994) DM |
500 |
Tablo 3.3 Elektroliz Cihazı , [4] .
|
Kapasite GJ/Yıl |
152 |
|
Verim , % |
96 |
|
Maliyeti (1987) $ |
4370 |
Bir Modul fiyatı : 500 DM
Çapraz kur : 1. 67 DM = 1 $ , [7]
Modul fiyatı : 500 / 1.67 = 297 .91 $/ Modul
Elektroliz cihazı maliyeti : 4370 $
BF = EF ( 1 + I )k I = 0
= 4370 ( 1+0)7
= 4370 $
Kapasite :
152 x 109 J x y x d x h
152 GJ/Yıl = -----------------------------
y x 360 d x 24 h x 3600 s
= 4886.8 W
= 4.89 kW
Bir modulun alanı = 1.293 m ´ 0.330 m
= 0.426 m² / modul
Pil Fiyatı = 297 .91 / 0.426
= 699.31 $ / m²
4886 . 83 W
Gerekli güneş enerjisi = --------------------
0.96 ´ 0.13
= 39157 . 29 W , bulunmuştur .
3.5.1. Kurulu Ekipman Tutarı
3.5.1.1. Güneş Pilleri
210 w/m2 'lik güneş radyasyonu şiddetine göre 39157,29 W 'lık gerekli güneş enerjisini sağlayacak panel alanı ve sayısı:
bulunmuştur.
Bu alanı sağlayacak güneş pili modül sayısı:
adet
bulunmuştur.
Buna göre pil maliyeti (210 w/m2 Güneş Radyasyon Şiddeti için):
186.46 m2 x 699.31 $/m2 = 130393.34 $ bulunmuştur.
Diğer Güneş Radyasyon Şiddetlerine göre gerekli Güneş pili sayısı, alanı ve maliyeti Tablo 4 ' te yukarıdaki gibi hesaplanarak gösterilmiştir.
Tablo 4:
| Türkiye'de yıllık Güneş Radyasyon Şiddeti (w/m2) | Gerekli Güneş Pili Toplam Alanı (m2) | Gerekli M55 tipi Modül Sayısı | Güneş Pili Modülü Maliyeti ($) |
|
210 |
186.46 |
438 |
130393.34 |
|
220 |
177.98 |
418 |
124463.19 |
|
230 |
170.24 |
400 |
119050.53 |
|
240 |
163.15 |
383 |
114092.42 |
|
250 |
156.62 |
368 |
109525.93 |
|
260 |
150.60 |
354 |
105316.08 |
|
270 |
145.02 |
341 |
101413.93 |
|
280 |
139.84 |
329 |
97791.510 |
|
290 |
135.02 |
317 |
94420.830 |
|
300 |
130.52 |
307 |
91273.940 |
|
310 |
126.31 |
297 |
88329.840 |
|
320 |
122.36 |
288 |
85567.570 |
|
330 |
118.65 |
279 |
82973.130 |
|
340 |
115.16 |
271 |
80532.530 |
Tablo 4 'te de görüldüğü gibi, güneş ışınımının şiddetine göre güneş pili kuruluş maliyeti değişmektedir. Başlangıçta elektroliz cihazı H2 üretim kapasitesi ve gerekli enerji miktarı referans olarak alındığı için sistemde toplam ekipman tutarında, elektroliz cihazı kuruluş maliyeti sabit bir değer olacaktır.
Güneş pili panelinin kuruluş maliyeti, güneş ışınımına bağlı olduğu için her ışınım için ayrı ayrı hesaplanmıştır. (Tablo 4)
3.5.1.2. Elektroliz Cihazı
4.89 kW 'lık Elektroliz cihazı maliyeti referans değere göre 1994 yılı için 4370 $ olarak hesaplanmıştır.
3.5.2. Mamül Maliyeti (210 w/m2 güneş radyasyonu için)
Kurulu Ekipman Tutarı (KET)= Güneş Pan. Maliyeti + Elektroliz Cih. Maliyeti
Bu formülden KET = 130393.34 + 4370 = 134763.34 $ bulunur.
3.5.2.1. Toplam Kapital
Toplam Kapital Yatırım (TKY), Sabit Kapital Yatırım (SKY) ve Değişken Kapital Yatırım (DKY) 'in toplamına eşittir.
Tablo 5:
| Y | 20 |
| D | 0.05 |
| I | 0 |
| SGO | 0.0 - 0.3 |
| ISF | 0.05 |
| n | 1/12 |
| C1 | 1.00 |
| C2 | 0.15 |
| C3 | 0.12 |
| DKY | 0.01(KET) |
| OBO | 0.01 |
Burada SKY, TDK, TIK ve IHT toplamıyla hesaplanan DKY ise 0.01(KET) değerine eşittir. Bulunan Toplam Kapital Yatırım 'dan, Toplam Başlama Kapitali (TBK) şu şekilde bulunur:
TBK = (1+ISF) (1+I)n (TKY)
İşlemler yapılırsa;
TKY = SKY + DKY
SKY = TDK + TIK + IHT
DKY = 0.01 (KET)
TDK = C1 (KET) = 1.0 x 134763.34 = 134763.34 $
TIK = C2 (TDK) = 0.15 x 134763.34 = 20214.50 $
IHT = C3 (TDK + TIK) = 0.12 x (134763.34 + 202114.50) = 18597.34 $
SKY = 134763.34 + 20214.50 + 18597.34 = 173575.18 $
DKY = 0.01 x 134763.34 = 1347.63 $
TKY = 173575.18 + 1347.63 = 174922.81 $
TBK = (1+ISF) (1+I)n (TKY) = (1+0.05) x (1+0)1/12 x (174922.81)
= 183668.95 $
3.5.2.2. Toplam Giderler
TYG = SG + OG (Toplam yıllık giderler)
SGO = 0.1 kabul edilmiştir.
SG = (SGO) x (TBK) = 0.1 x 183668.15 = 18366.815 $
OG = (SF) x (OBO) x (TBK)
Buradan;
OG = 0.135 x 0.01 x 183668.15 = 247.95 $
TYG = 18366.815 + 247.95 = 18614.76 $
Mamül Maliyeti;
MM = TYG / YMM 'den MM = 18614.76 / 152 = 122.46 $/GJ olarak hesaplanmıştır. [4]
Yukarıda yapılan işlemler, diğer güneş radyasyon şiddetine göre bulunan panel maliyetleriyle yapılırsa aşağıdaki mamül maliyetleri hesaplanır.
Tablo 6:
| Türkiye'de Yıllık Güneş Radyasyon Şiddeti (W/m2) | Gerekli Güneş Pili Toplam Alanı (m2) | Mamül Maliyeti
($/GJ) |
|
210 |
186.46 |
122.46 |
|
220 |
177.98 |
117.72 |
|
230 |
170.24 |
112.98 |
|
240 |
163.15 |
108.24 |
|
250 |
156.62 |
103.5 |
|
260 |
150.6 |
100.57 |
|
270 |
145.02 |
97.65 |
|
280 |
139.84 |
94.72 |
|
290 |
135.02 |
91.79 |
|
300 |
130.52 |
88.87 |
|
310 |
126.31 |
85.94 |
|
320 |
122.36 |
83.01 |
|
330 |
118.65 |
80.08 |
|
340 |
115.16 |
77.15 |
ce = 93.21 $
3.5.3. İstanbul'daki Güneş Işınımına Göre Mamül Maliyeti
İstanbul, Güneş radyasyon şiddeti alma yönünden Türkiye'de bölgeler açısından beşinci sıradadır. Türkiye güneş ışınımı haritasına göre 250 W/m2 [8] dolaylarında güneş radyasyon şiddetine maruz kalır. Tablo-6' da gösterildiği gibi, mamül maliyeti 103.50 $/GJ olarak bulunmuştur.
Bu hesaplamalarda SGO = 0.10 kabul edilmiştir. Fakat SGO değerinin 0.0 - 0.30 arasında değişkenlik gösterdiğini düşünürsek , bu aradaki değerler ile bu değerler yardımıyla bulunan mamül maliyetleri arasında çizilen grafikten kurulan işletmenin iyi bir yatırım olup olmadığı bulunabilir.
250 W/m2 'lik güneş radyasyonu şiddetinde Toplam Başlama Kapitali (TBK) için aşağıdaki hesaplamalar yapılırsa;
KET = 109525.93 + 4370 = 113895.93 $
Bu işlemler aşağıdaki formüllerden yararlanılarak yapılır:
TKY = SKY + DKY
SKY = TDK + TIK + IHT
TDK = C1 x (KET)
TIK = C2 x (TDK)
IHT = C3 x (TDK + TIK)
DKY = 0.01 x (KET)
TBK = (1+ISF) (1+I)n (TKY) formülü ile Toplam Başlama Kapitali bulunur.
Buradan giderler;
TYG = SG + OG formülü ile bulunur.
SG = (SGO) x (TBK)
OG = (SF) x (OBO) x (TBK) SF = 0.135 bulunmuştur.
Mamül maliyeti;
MM = TYG / YMM formülü ile hesaplanır.
Hesaplamalar yapılırsa;
TDK = 1.0 x (113895.93) = 113895.93 $
TIK = 0.15 x (113895.93) = 17084.39 $
IHT = 0.12 x (113895.93 + 17084.39) = 15717.64 $
Buradan;
SKY = 113895.93 + 17084.39 + 15717.64 = 146697.96 $
DKY = 0.01 x 113895.93 = 1138.96 $
TKY = 146697.96 + 1138.96 = 147836.92 $
TBK = (1 + 0.05) x (1+0)1/12 x (147836.92) = 155228.77 $
TYG = SG + OG SG = (SGO) x (TBK)
SGO (Sabit Giderler Oranı) 0.0 - 0.3 'e değerler verilerek mamül maliyeti bulunursa SGO ile MM arasında çizilen grafik tesisin karlı bir yatırım olup olmadığı konusunda bize fikir vermektedir.
SGO = 0 için;
SG = 0
OG = 0.135 x 0.01 x 155228.77 = 209.56 $
TYG = 0 + 209.58 = 209.58 $
MM = 209.58 / 152 = 1.378 $/GJ elde edilir.
SGO = 0.05 için;
SG = 0.05 x 155228.77 = 7761.44 $
OG = 209.58 $
TYG = 7761.44 + 209.58 = 7971.02 $
MM = 7971.02/152 = 52.44 $/GJ
SGO = 0.1 için;
SG = 0.1 x 155228.77 = 15522.88 $
OG = 209.58 $
TYG = 15522.88 + 209.58 = 15732.46 $
MM = 15632.46/152 = 103.5 $/GJ
SGO = 0.15 için;
SG = 0.15 x 155228.77 = 23284.32 $
TYG = 23284.32 + 209.58 = 23493.9 $
MM = 23493.9/152 = 154.57 $/GJ
SGO = 0.2 için;
SG = 0.2 x 155228.77 = 31045.75 $
TYG = 31045.75 + 209.58 = 31255.33 $
MM = 31255.33/152 = 205.63 $/GJ
SGO = 0.25 için;
SG = 0.25 x 155228.77 = 38807.19 $
TYG = 38807.19 + 209.58 = 39016.77 $
MM = 39016.77/152 = 256.69 $/GJ
SGO = 0.3 için;
SG = 0.3 x 155228.77 = 46568.63 $
TYG = 46568.63 + 209.58 = 46778.2 $
MM = 46778.2/152 = 307.75 $/GJ
İstanbul için;
Tablo 7:
|
SGO |
SG/GJ |
MM/GJ |
|
0 |
0 |
1.378 |
|
0.05 |
51.062 |
52.44 |
|
0.1 |
102.124 |
103.5 |
|
0.15 |
153.186 |
154.57 |
|
0.2 |
204.248 |
205.63 |
|
0.25 |
255.31 |
256.69 |
|
0.3 |
306.373 |
307.75 |
4. SONUÇ VE TARTIŞMA
Sermaye borç değil ise SG/GJ = MM/GJ (Başabaş noktası) başlayarak, tesise yatırım yerine faize yatırım daha ekonomik olmaya başlar. Sermaye borç ise, mamül en az hesaplanan fiyata veya daha fazlasına satılmalıdır.
Bu çalışma sonucunda 152 GJ/Yıl kapasiteli H2 üreten bir tesisin ilk yatırım maliyeti, Türkiye'nin çeşitli bölgelerindeki güneş radyasyonu şiddetine göre bulunmuştur.
Hesaplama yapılan tesiste 4.89 kW/Yıl H2 üretim maliyeti 340 W/m2 güneş radyasyonu şiddeti için 77.15 $/GJ, en düşük güneş radyasyonu şiddeti 210 W/m2 için ise 122.46 $/GJ bulunmuştur.
Teknolojinin gelişmesine paralel olarak güneş pili maliyetinin düşmesi ve konvansiyonel enerji kaynaklarının tükenmesinden dolayı, maliyetlerinin artması sonucu gelecek yıllarda fotoelektroliz sistemlerinin maliyet açısından daha kârlı olacağı tahmin edilmektedir.
1987 yılı için benzer bir tesiste üretim maliyeti 118.5 - 139 $/GJ [9] olarak verilmektedir.
5. ÖNERİLER
Fotovoltaik sistem pahalı olmakla birlikte konvansiyonel enerji türlerinin bulunmadığı bölgelerde kullanılabilir. Böyle bir pilot tesis Akdeniz 'de bir adada kurulmuştur. [10] Bu gibi bir tesisteki enerji maliyeti, geleneksel enerji maliyetinden çok daha fazla olmakla birlikte H2 ile güneş enerjisinin depolanması ekonomik görülerek benzer pilot tesisler kurulabilir.
6. KAYNAKLAR
1. KIZILYALLI H.M. , "Hidrojenlenmiş Amorf Silisyum Güneş Pillerinde Son Gelişmeler", Elektrik Mühendisliği III. Ulusal Kongresi, ANKARA, 1989
2. ZENBELLİ Kenan, Özel Görüşme, SIEMENS, 1994
3. SARITAŞ M., GÖKPINAR H. , "Silikon Güneş Pillerinin Verim Optimizasyonu", Elektrik Mühendisliği III. Ulusal Kongresi, ANKARA, 1989
4. BAYKARA Z.S., BİLGEN E., "Solar Hydrogen Production by Hybrid Process of Water Thermolysis and Electrolysis", Solar and Wind Technology, 6 (3) 183 - 188, 1989
5. BARRA COIANTE, "International Journal of Hydrogen Energy", 18 (4 ) 337-344, 1993
6. İÇMELİ F., ÖZİL E., BAYKARA Z.S., SERT M., "Güneş Enerjisi Yönünden Meteorolojik Verilerin Değerlendirilmesi ve Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyelinin Saptanması", Türkiye 3. Genel Enerji Kongresi, ANKARA, 1978
7. Yazılı Basın, 27/05/1994
8. ÖZİL E., UĞURSAL I., BAYKARA Z.S., ALTINTAŞ M., "İstanbul Yöresi Çeşitli Eğimlerdeki Yüzeyler için Saatlik Güneş Enerjisi ve Diğer Meteorolojik Değişkenler", TÜBİTAK MAM, Uygulamalı Fizik Ünitesi, Rapor No: EGS-GE 8007, 1980
9. HAMMACHE A., BİLGEN E., "Assessment of Solar Hydrogen Production by Photovoltaic Electrolyzer Systems", Proc. ASES Annual Meeting, 108, 1987
10. GARCIA, CONDE, ROSA, "International Journal of Hydrogen Energy", 18 (12) 995-1000, 1993
11. TÜBİTAK Görevlileri, Özel Görüşme , 1994