Ölçüler ve Ayar Hizmetleri

Yasal metroloji kapsamındaki ölçü ve ölçü aletleri ile ilgili işlemler, 3516 sayılı “Ölçüler ve Ayar Kanunu” ile 4703 sayılı “Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun” hükümleri çerçevesinde Bakanlığımızca yürütülmektedir. Söz konusu mevzuat kapsamındaki ölçü ve ölçü aletlerinin ilgili teknik düzenlemesine uygun olarak piyasaya arzı, kullanıma sunulması ve muayenelerine ilişkin işlemler yürütülmektedir.

3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu;
Uzunluk, alan, hacim, ağırlık ölçüleri, areometreler, hububat muayene aletleri, elektrik, su, havagazı, doğalgaz, akaryakıt sayaçları, taksimetreler, naklimetreler, akım ve gerilim ölçü transformatörleri ile demiryolu yük ve sarnıçlı vagonları, basınç, yoğunluk, hız, zaman, sıcaklık ve ısı ölçüm aletleri, alkolmetre ve alkol hidrometreleri, alkol tabloları, tartı aletleri, hazır ambalajlama işlemleri, hububat muayene aletleri, sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gaz sayaçları ile sıvıların veya gazların kütlesel ölçümünü yapan sistemler, su haricindeki sıvıların ölçüm sistemleri, trafikte hız ölçümünde kullanılan aletler, taşıtlarda kullanılan hız ölçerler ve hız sınırlayıcıları, takograf cihazları, motorlu taşıt lastiklerinin hava basıncı ölçümünde kullanılan cihazlar, sağlık, güvenlik ve çevrenin korunması hizmetlerinde kullanılan ölçüm cihazları, gemi tankları, ölçü şişeleri ile ölçü olarak kullanılan ecza kaplarını kapsar.

1-Tanımlar

Ölçü: Ağırlık, uzunluk ve hacim gibi büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılan ve üzerinde yazılı birim ve miktarların doğruluğu tasdik edilmiş ağırlık, uzunluk taksimatlı ölçüler ve ölçü kaplarını,
Ölçü aleti: Ölçü işleminde kullanılan araç, sayaç ve gereçleri,
Umumi ayar işareti: Damgada kullanılan TC şekli olan işareti,
Damga: Muayene sonunda uygun olduğu anlaşılan ölçü ve ölçü aletlerinin üzerine konulan umumi ayar işaretini,
Etalon: Çeşitli ölçü ve ölçü aletlerinin doğruluğunu tahkik etmek için sahip olunan imkânlara göre en yüksek hassasiyetli ölçü ve ölçü aletlerini,
Teknik düzenleme: Bir ürünün, ilgili idarî hükümler de dâhil olmak üzere, özellikleri, işleme ve üretim yöntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, işaretleme, etiketleme ve uygunluk değerlendirmesi işlemleri hususlarından biri veya birkaçını belirten ve uyulması zorunlu olan her türlü düzenlemeyi,
Piyasaya arz: Ürünün, tedarik veya kullanım amacıyla bedelli veya bedelsiz olarak piyasada yer alması için yapılan faaliyeti,
Uygunluk değerlendirmesi: Ürünün, ilgili teknik düzenlemeye uygunluğunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesine ilişkin her türlü faaliyeti,
Uygunluk değerlendirme kuruluşu: Ürünün, ilgili teknik düzenlemeye uygunluğunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya belgelendirilmesine ilişkin faaliyette bulunan özel veya kamu kuruluşunu,
Onaylanmış kuruluş: Test, muayene ve/veya belgelendirme kuruluşları arasından, bir veya birden fazla teknik düzenleme çerçevesinde uygunluk değerlendirme faaliyetinde bulunmak üzere, yetkili kuruluş tarafından belirlenerek, 4703 sayılı Kanun ve ilgili teknik düzenlemede belirtilen esaslar çerçevesinde yetkilendirilen özel veya kamu kuruluşunu,
Uygunluk işareti: Bir ürünün, ilgili teknik düzenlemede yer alan gereklere uygun olduğunu ve ilgili tüm uygunluk değerlendirmesi işlemlerine tâbi tutulduğunu gösteren işareti,
Piyasa gözetimi ve denetimi: Yetkili kuruluşlar tarafından, ürünün piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin, güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesini,
Tip onayı: Bir ölçü aletinin, ilgili yönetmelik hükümlerine göre üretildiğinin test edilmesi, muayene edilmesi veya belgelendirilmesine ilişkin her türlü işlemi,
“CE” uygunluk işareti: Üreticinin, ilgili teknik düzenleme/düzenlemelerden kaynaklanan bütün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve ürünün ilgili tüm uygunluk değerlendirme işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti,
“ε” işareti: Klasik yaklaşım direktifleri kapsamında piyasaya arz edilen ürünlerde tip onay işaretini
ifade eder.

2- Ölçü ve Ölçü Aletleri Tip Onay İşlemleri

3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu kapsamında bulunan bir ölçü aletinin imal veya ithal edilebilmesi için tip onay belgesi alınması gerekmektedir.
Tip onay belgesi ile ilgili işlemler;
-17 Ekim 2008 tarihli ve 27027 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ölçü ve Ölçü Aletleri Tip Onay Yönetmeliği,
- 9 Mart 2007 tarihli ve 26457 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Otomatik Olmayan Tartı Aletleri Yönetmeliği (yönetmeliğin numarası 14.11.2009 tarihli ve 27406 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Değişiklik Yönetmeliği ile 2009/23/AT olarak değişmiştir),
- 7 Ağustos 2008 tarihli ve 26960 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ölçü Aletleri Yönetmeliği (2004/22/AT)
hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir.
Ölçü ve ölçü aletlerinin ilgili teknik düzenlemesinde belirtilen muayene işlemleri, muayene işaretleri ve/veya damgalama işlemleri yapılmış ve muayene kuruluşu/onaylanmış kuruluş ile işlemleri tamamlanmış olarak piyasaya arz edilmesi gerekmektedir.
Otomatik olmayan tartı aleti; yükün, yük taşıyıcı üzerine konulması- kaldırılması gibi tartım prosesi süresince, bir kullanıcının müdahalesine ihtiyaç duyulan tartı aletidir. Bunlara; kuyumcularda kullanılan teraziler, pazar ve marketlerde kullanılan teraziler, basküller, taşıtların tonajlarının belirlenmesinde kullanılan taşıt kantarları örnek olarak verilebilir.
Otomatik Olmayan Tartı Aletleri Yönetmeliği;
• Ticari işlemler için kütle tespiti,
• Köprü veya yol geçiş ücreti, tarife, vergi, ceza, ikramiye, tazminat ya da benzer tip ödemelerin hesaplanması amacıyla kütle tespiti,
• Kanunların veya tüzüklerin uygulanması, mahkeme tutanaklarında verilen bilirkişi görüşü için kütle tespiti,
• Tıbbi amaçlı izleme, teşhis ve tedavi maksadıyla hastaların tartılması suretiyle kütle tespiti,
• Reçetede yer alan ilaçların eczanede hazırlanması amaçlı kütle tespiti ile tıbbi ve ilaç laboratuvarlarında yürütülen analizlerde kütle tespiti,
• Halka açık satış yerlerinde tüketiciye doğrudan satışların ve ön ambalajlı ürünlerin fiyat tespitinde
kullanılan tartı aletlerini kapsamaktadır.
Ölçü Aletleri Yönetmeliği ( 2004/22/AT); su sayaçları, gaz sayaçları ve hacim dönüştürme cihazları, aktif elektrik enerji sayaçları, ısı sayaçları, su haricindeki sıvıların miktarlarını sürekli ve dinamik ölçen ölçme sistemleri ( akaryakıt sayaçları), otomatik tartı aletleri, taksimetreler, malzeme ölçerler, boyutsal ölçüm cihazları ve egzoz gazı analiz cihazları ile ilgili olarak bu Yönetmeliğin cihaza özgü eklerinde tanımlanan ölçüm fonksiyonu olan cihazları ve sistemlerini kapsar.

2.1. Onaylanmış Kuruluşlar tarafından yürütülen tip onay işlemleri

Otomatik Olmayan Tartı Aletleri Yönetmeliği ( 2009/23/AT) ile Ölçü Aletleri Yönetmeliği (2004/22/AT) kapsamındaki ölçü ve ölçü aletlerinin tip onay işlemleri onaylanmış kuruluşlar tarafından yürütülmektedir. Bu kapsamdaki ölçü ve ölçü aletlerinin imal edilebilmesi için bu konuda hizmet veren bir onaylanmış kuruluşa müracaat edilmesi gerekmektedir.

2.2. AT Tip Onay işlemleri

Yukarıda bahsedilen yönetmelikler kapsamına girmeyen, ancak AB tarafından yayımlanmış klasik yaklaşım direktiflerinden uyumlaştırılan yönetmelikler kapsamındaki ölçü ve ölçü aletlerinin (hububat muayene aletleri, motorlu taşıtların lastik basınç ölçümünde kullanılan cihazlar (mekanik), alkolmetreler alkolhidrometreler) tip onay işlemleri için ise, Bakanlığımıza veya AB ülkelerinde yasal metrolojiden sorumlu otoritelere müracaat edilmesi gerekmektedir.

2.3. Ulusal Tip Onay işlemleri

AB mevzuatından uyumlaştırılan yönetmelikler kapsamına girmeyen ölçü ve ölçü aletlerinin (akım ve gerilim ölçü transformatörleri, kombi elektrik sayaçları, motorlu taşıtların lastik basınç ölçümünde kullanılan cihazlar (elektronik), akaryakıt hacim ölçü kapları) tip onay işlemleri Bakanlığımızca yürütülmektedir. Bunun için 17 Ekim 2008 tarihli ve 27027 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ölçü ve Ölçü Aletleri Tip Onay Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Bakanlığımıza müracaat edilmesi gerekmektedir.

2.4. Tip Onay İşaretleri

Yeni yaklaşım direktiflerinden uyumlaştırılan ve tip onay işlemleri onaylanmış kuruluşlar tarafından yürütülen ölçü aletlerinin üzerinde;
CE, M, imal edildiği yılın son iki rakamı ve onaylanmış kuruluş numarası;
Klasik yaklaşım direktiflerinden uyumlaştıran yönetmelikler kapsamındaki AT Tip Onay Belgeli ölçü aletlerinin üzerinde ise
“ε”( epsilon ) işareti
bulunmalıdır.
Yukarıda belirtildiği şekilde işaretlenmiş olan ölçü ve ölçü aletleri, AB üyesi ülkelerde serbest dolaşıma tabidir.

3. Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene İşlemleri

3.1. Piyasaya arz edilmeden önceki muayene işlemleri

Tip onay işlemleri onaylanmış kuruluşlar tarafından yürütülen ölçü ve ölçü aletlerinin piyasaya arzından önceki muayene işlemleri, onaylanmış kuruluşlar veya onaylanmış kuruluşlarca yetkilendirilen imalatçılar tarafından yapılmaktadır.
Bunların dışındaki ölçü ve ölçü aletlerinin piyasaya arzından önceki muayene işlemleri ise, söz konusu ölçü aletlerinin tip onayını veren kuruluşlar veya Bakanlığımızdan özel damga yetkisi almış imalatçılar tarafından yürütülmektedir.

3.2. Piyasaya arz edildikten sonraki muayene işlemleri

Piyasaya arz edilen ve/veya kullanıma sunulan ölçü ve ölçü aletlerinin muayene işlemleri, 24 Temmuz 1994 tarihli ve 22000 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde Sanayi ve Ticaret İl Müdürlükleri ile Grup Merkezi Belediye Ölçüler ve Ayar Memurlukları tarafından yapılmaktadır.
Ölçü ve ölçü aletleri aşağıdaki muayenelere tâbi tutulurlar.

İlk muayene,
Periyodik muayene,
Ani muayene,
Şikâyet muayenesi,
Stok muayenesi.

a) İlk muayene: Yeni yapılan veya parçaların birleştirilmesi suretiyle meydana getirilen ölçü ve ölçü aletlerinin satışa veya kullanılmaya başlanmalarından önce veya ithal edilen ölçü ve ölçü aletlerinin yurda sokulmaları sırasında veya periyodik, ani, şikayet ve stok muayeneleri sonunda damgaları iptal olunan ölçü ve ölçü aletlerinin tamir ve ayarlanmalarından sonra veya ayarları bağlı bulundukları yere göre ayarlanmış olan ölçü ve ölçü aletlerinin ise her yer değiştirmeleri halinde uygulanan muayenedir.
b) Periyodik muayene: Belli sürelerde olmak üzere, 3516 sayılı Kanun kapsamına giren ölçü ve ölçü aletleri için yapılan genel muayenedir.
c) Ani muayene: Bakanlık merkez ve taşra ölçüler ve ayar kuruluşları memurlarının görecekleri lüzum veya ihbar üzerine, ölçü ve ölçü aletlerinin bulundukları yerlerde habersizce yapılan muayenedir.
d) Şikâyet muayenesi: Bir ölçü ve ölçü aletinin doğru çalışıp çalışmadığını tespit etmek üzere, ölçü ve ölçü aleti sahibi veya diğer bir kimsenin yazılı müracaatı üzerine yapılan muayenedir.
e) Stok muayenesi: İlk muayene damgasını taşıdıkları halde satılmayıp depo, atölye, imal veya satış yerlerinden yahut henüz kullanılmasına ihtiyaç duyulmayarak stok halinde bulundurulan ölçü ve ölçü aletlerinin periyodik muayene süreleri içinde tekrar tâbi tutuldukları bir muayene şeklidir.

Ölçü ve ölçü aletlerinden;
Hassas kütle ölçüleri, 5 kg' dan yukarı kütle ölçüleri, hassas mekanik tartı aletleri, okuma, çıktı verebilme veya başka elektronik cihazlarla bağımlı çalışabilme özelliğine sahip elektronik tartı aletleri, maksimum kapasitesi 2000 kg'dan fazla olan tartı aletleri, hububat muayene aletleri, demir yolu yük ve sarnıçlı vagonları, taksimetre, naklimetre, akaryakıt ölçek ve sayaçları ile likit petrol gazı (LPG) sayaçlarının periyodik muayenelerinin iki yılda bir; elektrik, su ve gaz sayaçlarının periyodik muayenelerinin on yılda bir yaptırılması zorunlu olup, bu muayenelerin yaptırılması için Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerine müracaat edilmesi gerekmektedir.
Uzunluk ölçüleri (tek parçalı ağaç metreler), akıcı maddeler için hacim ölçüleri, kuru taneli maddeler için hacim ölçüleri, 5 kg' a kadar (5 kg dahil) hassas olmayan kütle ölçüleri, yay ve elektronik tertibatı bulunmayan maksimum kapasitesi 2000 kg'a kadar (2000 kg dahil) mekanik tartı aletlerinden;

1) Masa terazileri,
2) Asma teraziler,
3) Tek kollu kantarlar,
4) İbreli teraziler,

maksimum kapasitesi 2000 kg' a kadar (2000 kg dahil) elektronik tartı aletlerinin periyodik muayene süreleri de iki yıl olup, bu muayenelerin yaptırılması için Grup Merkezi Belediye Ölçüler ve Ayar Memurluklarına müracaat edilmesi gerekir.
Ölçü ve ölçü aletlerinin periyodik muayene süreleri, damgalandıkları yıldan başlanarak hesaplanır.
Ölçü ve ölçü aletlerinden alınacak muayene ve damgalama ücretleri her yıl Bakanlığımız tarafından belirlenerek Resmi Gazetede yayımlanmaktadır.
Ölçü ve ölçü aletlerinin muayeneleri ve muayenelerde kullanılan etalonların kalibrasyonunun yapılabilmesi için bölgesel esasa dayalı olarak hizmet vermek üzere 10 ilde bölge laboratuvarları kurulmuştur ( Ankara, İstanbul, İzmir, Konya, Samsun, Gaziantep, Malatya, Diyarbakır, Erzurum, Adana) . Ayrıca, bu illere yüksek kapasiteli tartı aletlerinin kontrolünde kullanılmak amacıyla gerekli kütle etalonları ile teçhiz edilmiş vinç donanımlı kamyonlar hizmete sunulmuştur.

 
Diğer taraftan Türkiye genelinde akaryakıt istasyonlarındaki sayaçların doğru ölçüm yapıp yapmadıklarının kontrolü amacıyla akaryakıt ölçek seti ve LPG sayaçlarının kontrolünde kullanılan mastermetre ile teçhiz edilmiş 41 adet akaryakıt muayene aracı il müdürlüklerimizin hizmetine sunulmuştur. Söz konusu araçlarla akaryakıt istasyonları yıl boyunca sürekli olarak kontrol edilmektedir.

  
Ayrıca bu denetimlerin daha etkili ve verimli bir şekilde yapılmasını teminen 50 adet akaryakıt muayene aracı daha satın alınmış olup, bunların gerekli ekipmanlarla teçhiz edilme çalışmaları devam etmektedir. Söz konusu araçlarda 2010 yılı içerisinde hizmete sunulacaktır.

4. Ölçü ve Ölçü Aletleri Tamir ve Ayar Yetki Belgesi İle İlgili İşlemler

Ölçü ve ölçü aletlerinin tamir ve ayarını yapacak kişilerin Bakanlığımızdan Yetki Belgesi alması gerekmektedir. Bununla ilgili işlemler, 05 Haziran 2002 tarihli ve 24776 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ölçü ve Ölçü Aletlerinin Tamir ve Ayarını Yapacak Kişilere Verilecek Yetki Belgesi Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Yetki belgesi alınabilmesi için bağlı bulunulan Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğüne başvurulması gerekmektedir.

5. Ölçü ve Ölçü Aletlerinin İthalat ve İhracatı ile İlgili İşlemler

Ölçü ve ölçü aletlerinin ithalat ve ihracatı ile ilgili işlemler, 17 Şubat 2000 tarihli ve 23967 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Ölçü ve Ölçü Aletlerinin İthalatında ve İhracatında Uygulanacak İşlemler Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Bunun için bağlı bulunulan Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüklerine müracaat edilmesi gerekmektedir.

6. Tamir ve Ayar İstasyonları İle İlgili İşlemler

Elektrik, su ve gaz sayaçlarının muayeneleri, tamir ve ayar istasyonlarında yapılmaktadır. Söz konusu istasyonlarla ilgili işlemler; 24 Temmuz 1994 tarihli ve 22000 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği ile 17 Aralık 2005 tarihli ve 26026 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Elektrik, Su ve Gaz Sayaçları Tamir ve Ayar İstasyonlarına Dair Kriterler Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: ÖSG/2005/20) hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Tamir ve ayar istasyonu açılabilmesi için yukarıdaki mevzuat hükümleri çerçevesinde Bakanlığımıza müracaat edilmesi gerekmektedir. Yapılan bu müracaatlar, yerinde incelenerek değerlendirilmekte, yeterli bulunanlara Sicil ve Muayene Kartı düzenlenmektedir. Söz konusu tamir ve ayar istasyonları her 3 yılda bir yerinde denetlenerek, bunlara ait sicil ve muayene kartları vize edilmektedir.

7. Hazır Ambalajlı Mamuller İle İlgili İşlemler

Hazır ambalajlı mamullerle ilgili olarak; AB mevzuatından uyumlaştırılmış 3 yönetmelik bulunmaktadır.
Hazır ambalajlı mamul; bir ürün ile bu ürünü içinde taşıyan ambalâjdan oluşan, içerisinde sabit ve standart miktarlarda ürün içeren, dolum işletmesinden çıkışlarında önceden belirlenmiş belirli değerleri taşıyan, üzerlerine ağırlık ve/veya hacim birimleri basılmış olan, satın alanın bulunmadığı bir yer ve zamanda ambalaj içerisine doldurulan ürün miktarı önceden belirlenen bir değerde olan ve ambalajı değiştirilemedikçe bu değerin değiştirilemediği paketlenmiş ve/veya kapatılmış ambalajlar içerisinde bulunan madde veya mamuldür.
Bu Yönetmelikler; 5 g veya 5 ml’ den daha az 10 kg veya 10 l’ den daha fazla olmayan nominal dolum miktarına sahip hazır ambalajlı mamulleri kapsar.
Söz konusu yönetmelikler kapsamındaki hazır ambalajlı ürünlerin ambalaj üzerindeki yazı ve işaretlere ilişkin bilgileri ile nominal dolum miktarları ve ölçü kabı olarak kullanılan ölçü şişelerin nominal kapasite kontrolleri Bakanlığımızca yapılmaktadır.

8. Takograf cihazlarıyla ilgili işlemler

05 Ağustos 2006 tarih ve 26250 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulunun 2006/10736 Karar Sayısı ile takograf cihazları 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar kanunu kapsamına alınmıştır.
Ülkemizin taraf olduğu Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Yapan Taşıtlarda Çalışan Personelin Çalışmalarına İlişkin Avrupa Anlaşması (AETR) ile bu anlaşmaya taraf olan ülkelerde yeni tescil edilen tüm araçlara (ağırlığı 3.5 tondan fazla kamyon ve çekici ile 9 kişiden fazla yolcu taşıyan otobüsler) dijital takograf takılması zorunluluğu getirilmiş, 16 Haziran 2010 tarihine kadar geçiş süresi tanınmıştır.