Dünyanın oluşumundan beri, sismik yönden aktif bulunan bölgelerde depremlerin ardışıklı olarak oluştuğu ve sonucundan da milyonlarca insanın ve barınakların yok olduğu bilinmektedir.

Bilindiği gibi yurdumuz dünyanın en etkin deprem kuşaklarından birinin üzerinde bulunmaktadır. Geçmişte yurdumuzda birçok yıkıcı depremler olduğu gibi, gelecekte de sık sık oluşacak depremlerle büyük can ve mal kaybına uğrayacağımız bir gerçektir.

Deprem Bölgeleri Haritası'na göre, yurdumuzun %92'sinin deprem bölgeleri içerisinde olduğu, nüfusumuzun %95'inin deprem tehlikesi altında yaşadığı ve ayrıca büyük sanayi merkezlerinin %98'i ve barajlarımızın %93'ünün deprem bölgesinde bulunduğu bilinmektedir.Depremlerden her yıl ortalama 1.003 vatandaşımız ölmekte ve 7.094 bina yıkılmaktadır.

DEPREM NEDİR?

Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına "DEPREM" denir.

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır.

Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuvarı içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına "SİSMOLOJİ" denir.

Depremler levhaların yanal hareketi sonucu oluşur. Yanal Hareket sırasında iki levha birbirine sürtünür. Sürtünme etkisiyle levhalar arasında kalan kayalar yerinden oynar ve bir enerji açığa çıkar. Bu enerji dalgalar halinde yayılarak depremleri oluşturur.

Depremler Nerede Olur?
Depremler genellikle levhaların birleştiği alanlarda olur.

Depremin Süresi
Depremler genellikle 1 dakikadan az bir sürede gerçekleşir. Bazı depremler ise 3 dakikaya kadar sürebilir.

Fay Hattı Nedir?
Deprem dalgaları yeryüzünde çatlaklar oluşturur. Çatlağın başladığı ve bittiği yerler arasındaki çizgiye fay hattı denir.

Türkiye’de Bulunan Levhalar.

Levhaların Hareketini Ne Sağlıyor?

Dünya’nın merkezinde ateş küre (magma) bulunur.  Magma, tıpkı kaynayan bir suyun kaptan taşmaya çalışması gibi yeryüzüne çıkmaya çalışır. Yukarı yönde kuvvet uygulayan magma levhaların hareket etmesini ve yer yüzü şekillerinin oluşmasını sağlar.

Yeryüzündeki Levhalar
Dünya’mızda yedi tane büyük levha vardır. Bunlar;

• Avrasya Levhası

• Arap Levhası

• Afrika Levhası

• Kuzey Amerika Levhası

• Pasifik Levhası

• Hindistan – Avustralya Levhası

• Antarktika Levhası

Levhalar kapladıkları alanın türüne göre çeşitli isimler alır.
Bir levha sadece kıtayı kaplıyorsa Kıtasal Levha,
Sadece okyanusu kapsıyorsa Okyanusal Levha,
Hem kara hem de kıtayı kapsıyorsa Okyanusal – Kıtasal Levha adını alır.

Büyük levhaların yanında çok sayıda küçük levha vardır.

Levha Hareketleri 

1. Yakınlaşma Hareketi Yapan Levhalar

2. Uzaklaşma Hareketi Yapan Levhalar

3. Yanal Hareket Yapan Levhalar

Levha Hareketlerinin Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri

Yakınlaşan Levhaların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri

• İki kıtasal levha yakınlaştığında: Kıvrımlı sıradağlar,

• Kıtasal ve okyanusal levhalar yakınlaştığında: Hendek ve volkanlar,

• İki okyanusal levha yakınlaştığında: Hendekler ve volkan dizileri oluşur.

Uzaklaşan Levhaların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri
İki levha uzaklaşıyorsa okyanuslar ve bu okyanusların yanında volkanik sıradağlar oluşur.

Levhaların Yanal hareketi

Levhalar yanal hareket ediyorsa depremler oluşur.

DEPREMİN OLUŞ NEDENLERİ :

Dünyanın iç yapısı konusunda, jeolojik ve jeofizik çalışmalar sonucu elde edilen verilerin desteklediği bir yeryüzü modeli bulunmaktadır. Bu modele göre, yerkürenin dış kısmında yaklaşık 70-100 km.kalınlığında oluşmuş bir taşküre (Litosfer) vardır. Kıtalar ve okyanuslar bu taşkürede yer alır.Litosfer ile çekirdek arasında kalan ve kalınlığı 2.900 km olan kuşağa Manto adı verilir. Manto'nun altındaki çekirdeğin Nikel-Demir karışımından oluştuğu kabul edilmektedir.Yerin, yüzeyden derine gidildikçe ısının arttığı bilinmektedir. Enine deprem dalgalarının yerin çekirdeğinde yayılamadığı olgusundan giderek çekirdeğin sıvı bir ortam olması gerektiği sonucuna varılmaktadır.

Manto genelde katı olmakla beraber yüzeyden derine inildikçe içinde yerel sıvı ortamları bulundurmaktadır.Taşküre'nin altında Astenosfer denilen yumuşak Üst Manto bulunmaktadır.Burada oluşan kuvvetler, özellikle konveksiyon akımları nedeni ile, taş kabuk parçalanmakta ve birçok "Levha"lara bölünmektedir. Üst Manto'da oluşan konveksiyon akımları, radyoaktivite nedeni ile oluşan yüksek ısıya bağlanmaktadır. Konveksiyon akımları yukarılara yükseldikçe taş yuvarda gerilmelere ve daha sonra da zayıf zonların kırılmasıyla levhaların oluşmasına neden olmaktadır. Halen 10 kadar büyük levha ve çok sayıda küçük levhalar vardır. Bu levhalar üzerinde duran kıtalarla birlikte, Astenosfer üzerinde sal gibi yüzmekte olup, birbirlerine göre insanların hissedemeyeceği bir hızla hareket etmektedirler.

Konveksiyon akımlarının yükseldiği yerlerde levhalar birbirlerinden uzaklaşmakta ve buradan çıkan sıcak magmada okyanus ortası sırtlarını oluşturmaktadır. Levhaların birbirlerine değdikleri bölgelerde sürtünmeler ve sıkışmalar olmakta, sürtünen levhalardan biri aşağıya Manto'ya batmakta ve eriyerek yitme zonlarını oluşturmaktadır. Konveksiyon akımlarının neden olduğu bu ardışıklı olay tat kürenin altında devam edip gitmektedir.İşte yerkabuğunu oluşturan levhaların birbirine sürtündükleri, birbirlerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin üstüne çıktıkları ya da altına girdikleri bu levhaların sınırları dünyada depremlerin oldukları yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünyada olan depremlerin hemen büyük çoğunluğu bu levhaların birbirlerini zorladıkları levha sınırlarında dar kuşaklar üzerinde oluşmaktadır.

Yukarıda, yerkabuğunu oluşturan "Levha"ların, Astenosferdeki konveksiyon akımları nedeniyle hareket halinde olduklarını ve bu nedenle birbirlerini ittiklerini veya birbirlerinden açıldıklarını ve bu olayların meydana geldiği zonların da deprem bölgelerini oluşturduğunu söylemiştik.Birbirlerini iten ya da diğerinin altına giren iki levha arasında, harekete engel olan bir sürtünme kuvveti vardır. Bir levhanın hareket edebilmesi için bu sürtünme kuvvetinin giderilmesi gerekir.İtilmekte olan bir levha ile bir diğer levha arasında sürtünme kuvveti aşıldığı zaman bir hareket oluşur. Bu hareket çok kısa bir zaman biriminde gerçekleşir ve şok niteliğindedir. Sonunda çok uzaklara kadar yayılabilen deprem (sarsıntı) dalgaları ortaya çıkar.Bu dalgalar geçtiği ortamları sarsarak ve depremin oluş yönünden uzaklaştıkça enerjisi azalarak yayılır. Bu sırada yeryüzünde, bazen gözle görülebilen, kilometrelerce uzanabilen ve FAY adı verilen arazi kırıkları oluşabilir. Bu kırıklar bazen yeryüzünde gözlenemez, yüzey tabakaları ile gizlenmiş olabilir. Bazen de eski bir depremden oluşmuş ve yeryüzüne kadar çıkmış, ancak zamanla örtülmüş bir fay yeniden oynayabilir.

Depremlerinin oluşumunun bu şekilde ve "Elastik Geri Sekme Kuramı" adı altında anlatımı 1911 yılında Amerikalı Reid tarafından yapılmıştır ve laboratuarlarda da denenerek ispatlanmıştır.Bu kurama göre, herhangibir noktada, zamana bağımlı olarak, yavaş yavaş oluşan birim deformasyon birikiminin elastik olarak depoladığı enerji, kritik bir değere eriştiğinde, fay düzlemi boyunca var olan sürtünme kuvvetini yenerek, fay çizgisinin her iki tarafındaki kayaç bloklarının birbirine göreli hareketlerini oluşturmaktadır. Bu olay ani yer değiştirme hareketidir. Bu ani yer değiştirmeler ise bir noktada biriken birim deformasyon enerjisinin açığa çıkması, boşalması, diğer bir deyişle mekanik enerjiye dönüşmesi ile ve sonuç olarak yer katmanlarının kırılma ve yırtılma hareketi ile olmaktadır.

Aslında kayaların, önceden bir birim yer değiştirme birikimine uğramadan kırılmaları olanaksızdır. Bu birim yer değiştirme hareketlerini, hareketsiz görülen yerkabuğunda, üst mantoda oluşan konveksiyon akımları oluşturmakta, kayalar belirli bir deformasyona kadar dayanıklılık gösterebilmekte ve sonrada kırılmaktadır. İşte bu kırılmalar sonucu depremler oluşmaktadır. Bu olaydan sonra da kayalardan uzak zamandan beri birikmiş olan gerilmelerin ve enerjinin bir kısmı ya da tamamı giderilmiş olmaktadır.

Çoğunlukla bu deprem olayı esnasında oluşan faylarda, elastik geri sekmeler (atım), fayın her iki tarafında ve ters yönde oluşmaktadırlar.

FAYLAR genellikle hareket yönlerine göre isimlendirilirler. Daha çok yatay hareket sonucu meydana gelen faylara "Doğrultu Atımlı Fay" denir. Fayın oluşturduğu iki ayrı blok'un birbirlerine göreli olarak sağa veya sola hareketlerinden de bahsedilebilinir ki bunlar sağ veya sol yönlü doğrultulu atımlı faya bir örnektir.Düşey hareketlerle meydana gelen faylara da "Egim Atımlı Fay" denir. Fayların çoğunda hem yatay, hem de düşey hareket bulunabilir.

DEPREM TÜRLERİ :

Depremler oluş nedenlerine göre degişik türlerde olabilir. Dünyada olan depremlerin büyük bir bölümü yukarıda anlatılan biçimde oluşmakla birlikte az miktarda da olsa baska doğal nedenlerle de olan deprem türleri bulunmaktadır. Yukarıda anlatılan levhaların hareketi sonucu olan depremler genellikle "TEKTONİK" depremler olarak nitelenir ve bu depremler çoğunlukla levhalar sınırlarında olusurlar.Yeryüzünde olan depremlerin %90'ı bu gruba girer. Türkiye'de olan depremler de büyük çoğunlukla tektonik depremlerdir. 

İkinci tip depremler "VOLKANİK" depremlerdir. Bunlar volkanların püskürmesi sonucu oluşurlar.Yerin derinliklerinde ergimiş maddenin yeryüzüne çıkışı sırasındaki fiziksel ve kimyasal olaylar sonucunda oluşan gazların yapmış oldukları patlamalarla bu tür depremlerin maydana geldiği bilinmektedir. Bunlar da yanardağlarla ilgili olduklarından yereldirler ve önemli zarara neden olmazlar. Japonya ve İtalya'da olusan depremlerin bir kısmı bu gruba girmektedir. Türkiye'de aktif yanardağ olmadığı için bu tip depremler olmamaktadır.

Bir başka tip depremler de "ÇÖKÜNTÜ" depremlerdir. Bunlar yer altındaki boşlukların (mağara), kömür ocaklarında galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşlukları tavan blokunun çökmesi ile oluşurlar. Hissedilme alanları yerel olup enerjileri azdır fazla zarar getirmezler. Büyük heyelanlar ve gökten düşen meteorların da küçük sarsıntılara neden olduğu bilinmektedir.

Odağı deniz dibinde olan Derin Deniz Depremlerinden sonra, denizlerde kıyılara kadar oluşan ve bazen kıyılarda büyük hasarlara neden olan dalgalar oluşur ki bunlara (Tsunami) denir. Deniz depremlerinin çok görüldüğü Japonya'da Tsunami'den 1896 yılında 30.000 kisi ölmüstür.

DEPREM PARAMETRELERİ :

Herhangi bir deprem oluştuğunda, bu depremim tariflenmesi ve anlaşılabilmesi için "DEPREM PARAMETRELERİ" olarak tanımlanan bazı kavramlardan söz edilmektedir. Aşağıda kısaca bu parametrelerin açıklaması yapılacaktır.

• ODAK NOKTASI (HİPOSANTR)

Odak noktası yerin içinde depremin enerjisinin ortaya çıktığı noktadır.Bu noktaya odak noktası veya iç merkez de denir.Gerçekte , enerjinin ortaya çıktığı bir nokta olmayıp bir alandır , fakat pratik uygulamalarda nokta olarak kabul edilmektedir.Odak noktası, dış merkez ve sismik deprem dalgalarının yayılışı

• DIŞ MERKEZ (EPİSANTR)

Odak noktasına en yakın olan yer üzerindeki noktadır.Burası aynı zamanda depremin en çok hasar yaptığı veya en kuvvetli larak hissedildiği noktadır.Aslında bu , bir noktadan çok bir alandır.Depremin dış merkez alanı depremin şiddetine bağlı olarak çeşitli büyüklüklerde olabilir. Bazen büyük bir depremin odak noktasının boyutları yüzlerce kilometreyle de belirlenebilir.Bu nedenle "Episantr Bölgesi" ya da "Episantr Alanı" olarak tanımlama yapılması gerçeğe daha yakın bir tanımlama olacaktır.

• ODAK DERİNLİĞİ : 

Depremde enerjinin açığa çıktığı noktanınyeryüzünden en kısa uzaklığı, depremin odak derinliği olarak adlandırılır. Depremler odak derinliklerine göre sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırma tektonik depremler için geçerlidir.Yerin 0-60 km.derinliğinde olan depremler sığ deprem olarak nitelenir.Yerin 70-300 km.derinliklerinde olan depremler orta derinlikte olan depremlerdir.Derin depremler ise yerin 300 km.den fazla derinliğinde olan depremlerdir.Türkiye'de olan depremler genellikle sığ depremlerdir ve derinlikleri 0-60 km.arasındadır.Orta ve derin depremler daha çok bir levhanın bir diğer levhanın altına girdiği bölgelerde olur.Derin depremler çok genis alanlarda hissedilir , buna karşılık yaptıkları hasar azdır.Sığ depremler ise dar bir alanda hissedilirken bu alan içinde çok büyük hasar yapabilirler. 

• EŞŞİDDET (İZOSEİT) EĞRİLERİ : 

Aynı şiddetle sarsılan noktaları birbirine bağlayan noktalara denir. Bunun tamamlanmasıyla eşşıddet haritası ortaya çıkar. Genelde kabul edilmiş duruma göre, eğrilerin oluşturduğu yani iki eğri arasında kalan alan, depremlerden etkilenme yönüyle, şiddet bakımından sınırlandırılmış olur. Bu nedenle depremin şiddeti eşşiddet eğrileri üzerine değil, alan içerisine yazılır. 

• ŞİDDET : 

Herhangi bir derinlikte olan depremin, yeryüzünde hissedildiği bir noktadaki etkisinin ölçüsü olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir deyişle depremin şiddeti, onun yapılar, doğa ve insanlar üzerindeki etkilerinin bir ölçüsüdür. Bu etki, depremin büyüklüğü, odak derinliği, uzaklığı yapıların depreme karşı gösterdiği dayanıklılık dahi değişik olabilmektedir. Şiddet depremin kaynağındaki büyüklüğü hakkında doğru bilgi vermemekle beraber, deprem dolayısıyla oluşan hasarı yukarıda belirtilen etkenlere bağlı olarak yansıtır.

Depremin şiddeti, depremlerin gözlenen etkileri sonucunda ve uzun yılların vermiş olduğu deneyimlere dayanılarak hazırlanmış olan "Şiddet Cetvelleri"ne göre değerlendirilmektedir. Diğer bir deyişle "Deprem Şiddet Cetvelleri" depremin etkisinde kalan canlı ve cansız herşeyin depreme gösterdiği tepkiyi değerlendirmektedir. Önceden hazırlanmış olan bu cetveller, her şiddet derecesindeki depremlerin insanlar, yapılar ve arazi üzerinde meydana getireceği etkileri belirlemektedir.

Bir deprem oluştuğunda, bu depremin herhangi bir noktadaki şiddetini belirlemek için, o bölgede meydana gelen etkiler gözlenir. Bu izlenimler Şiddet Cetveli'nde hangi şiddet derecesi tanımına uygunsa, depremin şiddeti, o şiddet derecesi olarak değerlendirilir. Örneğin; depremin neden olduğu etkiler, şiddet cetvelinde VIII şiddet olarak tanımlanan bulguları içeriyorsa, o deprem VIII şiddetinde bir deprem olarak tariflenir. Deprem Şiddet Cetvellerinde, şiddetler romen rakamıyla gösterilmektedir. Bugün kullanılan batlıca şiddet cetvelleri değiştirilmiş "Mercalli Cetveli (MM)" ve "Medvedev-Sponheur-Karnik (MSK)" şiddet cetvelidir. Her iki cetvelde de XII şiddet derecesini kapsamaktadır. Bu cetvellere göre,şiddeti V ve daha küçük olan depremler genellikle yapılarda hasar meydana getirmezler ve insanların depremi hissetme şekillerine göre değerlendirilirler.

VI-XII arasındaki şiddetler ise, depremlerin yapılarda meydana getirdiği hasar ve arazide oluşturduğu kırılma, yarılma, heyelan gibi bulgulara dayanılarak değerlendirilmektedir. 

• MAGNİTÜD :

Deprem sırasında açığa çıkan enerjinin bir ölçüsü olarak tanımlanmaktadır. Enerjinin doğrudan doğruya ölçülmesi olanağı olmadığından, Amerika Birleşik Devletleri'nden Prof.C.Richter tarafından 1930 yıllarında bulunan bir yöntemle depremlerin aletsel bir ölçüsü olan "Magnitüd" tanımlanmıştır. Prof .Richter, episantrdan 100 km. uzaklıkta ve sert zemine yerlestirilmis özel bir sismografla (2800 büyütmeli, özel periyodu 0.8 saniye ve %80 sönümü olan bir Wood-Anderson torsiyon Sismografı ile) kaydedilmiş zemin hareketinin mikron cinsinden (1 mikron 1/1000 mm) ölçülen maksimum genliğinin 10 tabanına göre logaritmasını bir depremin "magnitüdü" olarak tanımlamıştır. Bugüne dek olan depremler istatistik olarak incelendiğinde kaydedilen en büyük magnitüd değerinin 8.9 olduğu görülmektedir(31 Ocak 1906 Colombiya-Ekvator ve 2Mart 1933 Sanriku-Japonya depremleri).

Magnitüd, aletsel ve gözlemsel magnitüd değerleri olmak üzere iki gruba ayrılabilmektedir.

Aletsel magnitüd, yukarıda da belitildiği üzere, standart bir sismografla kaydedilen deprem hareketinin maksimum genlik ve periyot değeri ve alet kalibrasyon fonksiyonlarının kullanılması ile yapılan hesaplamalar sonucunda elde edilmektedir. Aletsel magnitüd değeri, gerek hacim dalgaları ve gerekse yüzey dalgalarından hesaplanılmaktadır.Genel olarak, hacim dalgalarından hesaplanan magnitüdler (m), ile yüzey dalgalarından hesaplanan mağnitüdler de (M) ile gösterilmektedir. Her iki magnitüd değerini birbirine dönüştürecek bazı bağıntılar mevcuttur.

Gözlemsel magnitüd değeri ise, gözlemsel inceleme sonucu elde edilen episantr şiddetinden hesaplanmaktadır. Ancak, bu tür hesaplamalarda, magnitüd-şiddet bağıntısının incelenilen bölgeden bölgeye değiştiği de göz önünde tutulmalıdır.

Gözlemevleri tarafından bildirilen bu depremin magnitüdü depremin enerjisi hakkında fikir vermez. Çünkü deprem sığ veya derin odaklı olabilir. Magnitüdü aynı olan iki depremden sığ olanı daha çok hasar yaparken, derin olanı daha az hasar yapacağından arada bir fark olacaktır. Yine de Richter ölçeği (magnitüd) depremlerin özelliklerini saptamada çok önemli bir unsur olmaktadır.Rihter ölçeği logaritmik olarak büyür. Her bir tamsayı büyüklük artışı on kat daha güçlü deprem demektir. Başka bir deyişle, 7.9 büyüklüğündeki bir deprem, 6.9 büyüklüğündeki depremden 10, 5.9 büyüklüğündeki depremden ise 100 kat büyüktür.

Depremlerin şiddet ve magnitüdleri arasında birtakım ampirik bağıntılar çıkarılmıştır. Bu bağıntılardan şiddet ve magnitüd değerleri arasındaki dönüşümleri aşağıdaki gibi verilebilir.

DEPREMİN DİĞER ÖZELLİKLERİ : 

Bazen büyük bir deprem olmadan önce küçük sarsıntılar olur. Bu küçük sarsıntılara "ÖNCÜ DEPREMLER" denilmektedir. Büyük bir depremin oluşundan sonra da belki birkaç yüz adet küçük deprem olmaya devam etmektedir. Bu küçük depremler "ARTÇI DEPREMLER" olarak isimlendirilir ve büyük depremin oluş anına göre bunların şiddetinde ve sayısında azalım görülür.

DEPREM ŞİDDET CETVELİ : 

Şiddet cetvellerinin açıklamasına geçmeden önce, burada kullanılacak terimlerin belirtilmesine çalışılacaktır. Özel bir şekilde depreme dayanıklı olarak projelendirilmemiş yapılar üç tipe ayrılmaktadır:

A Tipi : Kırsal konutlar, kerpiç yapılar, kireç ya da çamur harçlı moloz taş yapılar.

B Tipi : Tuğla yapılar, yarım kagir yapılar, kesme taş yapılar, beton biriket ve hafif prefabrike yapılar.

C Tipi : Betonarme yapılar, iyi yapılmış ahşap yapılar.

Şiddet derecelerinin açıklanmasında kullanılan az, çok ve pekçok deyimleri ortalama bir değer olarak sırasıyla, %5, %50 ve %75 oranlarını belirlemektedir.Yapılardaki hasar ise beş gruba ayrılmıştır :

Hafif Hasar :İnce sıva çatlaklarının meydana gelmesi ve küçük sıva parçalarının dökülmesiyle tanımlanır.

Orta Hasar : Duvarlarda küçük çatlakların meydana gelmesi, oldukça büyük sıva parçalarının dökülmesi, kiremitlerin kayması, bacalarda çatlakların oluşması ve bazı baca parçalarının aşağıya düşmesiyle tanımlanır.

Ağır Hasar : Duvarlarda büyük çatlakların meydana gelmesi ve bacaların yıkılmasıyla tanımlanır.

Yıkıntı : Duvarların yarılması, binaların bazı kısımlarının yıkılması ve derzlerle ayrılmış kısımlarının bağlantısını kaybetmesiyle tanımlanır.

Fazla Yıkıntı : Yapıların tüm olarak yıkılmasıyla tanımlanır.

Şiddet çizelgelerinin açıklanmasında her şiddet derecesi üç bölüme ayrılmıştır.Bunlardan;

a) Bölümünde depremin kişi ve çevre,

b) Bölümünde depremin her tipteki yapılar,

c) Bölümünde de depremin arazi üzerindeki etkileri belirtilmiştir.

I- Duyulmayan

(a) : Titreşimler insanlar tarafından hissedilmeyip, yalnız sismograflarca kaydedilirler.

 

II- Çok Hafif

(a) : Sarsıntılar yapıların en üst katlarında ,dinlenme bulunan az kişi tarafından hissedilir.

III- Hafif

(a) : Deprem ev içerisinde az kişi, dışarıda ise sadece uygun şartlar altındaki kişiler tarafından hissedilir. Sarsıntı, yoldan geçen hafif bir kamyonetin meydana getirdiği sallantı gibidir. Dikkatli kişiler, üst katlarda daha belirli olan asılmış eşyalardaki hafif sallantıyı izleyebilirler.

 

IV- Orta Şiddetli

(a) : Deprem ev içerisinde çok, dışarıda ise az kişi tarafından hissedilir. Sarsıntı, yoldan geçen ağır yüklü bir kamyonun oluşturduğu sallantı gibidir. Kapı, pencere ve mutfak eşyaları v.s. titrer, asılı eşyalar biraz sallanır. Ağzı açık kaplarda olan sıvılar biraz dökülür. Araç içerisindeki kişiler sallantıyı hissetmezler.

V- Şiddetli

(a) : Deprem, yapı içerisinde herkes, dışarıda ise çok kişi tarafından hissedilir. Uyumakta olan çok kişi uyanır, az sayıda dışarı kaçan olur. Hayvanlar huysuzlanmaya başlar. Yapılar baştan aşağıya titrerler, asılmış eşyalar ve duvarlara asılmış resimler önemli derecede sarsılır. Sarkaçlı saatler durur. Az miktarda sabit olmayan eşyalar yerlerini değistirebilirler ya da devrilebilirler. Açık kapı ve pencereler şiddetle itilip kapanırlar, iyi kilitlenmemiş kapalı kapılar açılabilir. İyice dolu, ağzı açık kaplardaki sıvılar dökülür. Sarsıntı yapı içerisine ağır bir eşyanın düşmesi gibi hissedilir.

(b) : A tipi yapılarda hafif hasar olabilir.

(c) : Bazen kaynak sularının debisi değişebilir.

 

VI- Çok Şiddetli 

(a) : Deprem ev içerisinde ve dışarıda hemen hemen herkes tarafından hissedilir. Ev içerisindeki birçok kişi korkar ve dışarı kaçarlar, bazı kişiler dengelerini kaybederler. Evcil hayvanlar ağıllarından dışarı kaçarlar. Bazı hallerde tabak, bardak v.s.gibi cam eşyalar kırılabilir, kitaplar raflardan aşağıya düşerler. Ağır mobilyalar yerlerini değiştirirler.

(b) : A tipi çok ve B tipi az yapılarda hafif hasar ve A tipi az yapıda orta hasar görülür.

(c) : Bazı durumlarda nemli zeminlerde 1 cm. genişliğinde çatlaklar olabilir. Dağlarda rasgele yer kaymaları, pınar sularında ve yeraltı su düzeylerinde değişiklikler görülebilir.

 

VII- Hasar Yapıcı

(a) : Herkes korkar ve dışarı kaçar, pek çok kişi oturdukları yerden kalkmakta güçlük çekerler. Sarsıntı, araç kullanan kişiler tarafından önemli olarak hissedilir.

(b) : C tipi çok binada hafif hasar, B tipi çok binada orta hasar, A tipi çok binada ağır hasar, A tipi az binada yıkıntı görülür.

(c) : Sular çalkalanır ve bulanır. Kaynak suyu debisi ve yeraltı su düzeyi değişebilir. Bazı durumlarda kaynak suları kesilir ya da kuru kaynaklar yeniden akmaya başlar. Bir kısım kum çakıl birikintilerinde kaymalar olur. Yollarda heyelan ve çatlama olabilir. Yeraltı boruları ek yerlerinden hasara uğrayabilir. Taş duvarlarda çatlak ve yarıklar oluşur.

 

VIII- Yıkıcı 

(a) : Korku ve panik meydana gelir. Araç kullanan kişiler rahatsız olur. Ağaç dalları kırılıp, düşer. En ağır mobilyalar bile hareket eder ya da yer değiştirerek devrilir. Asılı lambalar zarar görür.

(b) : C tipi çok yapıda orta hasar, C tipi az yapıda ağır hasar, B tipi çok yapıda ağır hasar, A tipi çok yapıda yıkıntı görülür. Boruların ek yerleri kırılır. Abide ve heykeller hareket eder ya da burkulur. Mezar taşları devrilir. Taş duvarlar yıkılır.

(c) : Dik şevli yol kenarlarında ve vadi içlerinde küçük yer kaymaları olabilir. Zeminde farklı genişliklerde cm. ölçüsünde çatlaklar oluşabilir. Göl suları bulanır, yeni kaynaklar meydana çıkabilir. Kuru kaynak sularının akıntıları ve yeraltı su düzeyleri değişir.

 

IX- Çok Yıkıcı 

(a) : Genel panik.Mobilyalarda önemli hasar olur. Hayvanlar rastgele öte beriye kaçışır ve bağrışırlar.

(b) : C tipi çok yapıda ağır hasar, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda yıkıntı, B tipi az yapıda fazla yıkıntı ve A tipi çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Heykel ve sütunlar düşer. Bentlerde önemli hasarlar olur. Toprak altındaki borular kırılır. Demiryolu rayları eğrilip, bükülür yollar bozulur.

(c) : Düzlük yerlerde çokça su, kum ve çamur tasmalarıgörülür. Zeminde 10 cm. genişliğine dek çatlaklar oluşur. Eğimli yerlerde ve nehir teraslarında bu çatlaklar 10 cm.den daha büyüktür. Bunların dışında, çok sayıda hafif çatlaklar görülür. Kaya düşmeleri, birçok yer kaymaları ve dağ kaymaları, sularda büyük dalgalanmalar meydana gelebilir. Kuru kayalar yeniden sulanır, sulu olanlar kurur. 

 

X- Ağır Yıkıcı  

(b) : C tipi çok yapıda yıkıntı, C tipi az yapıda yıkıntı, B tipi çok yapıda fazla yıkıntı, A tipi pek çok yapıda fazla yıkıntı görülür. Baraj, bent ve köprülerde önemli hasarlar olur. Tren yolu rayları eğrilir. Yeraltındaki borular kırılır ya da eğrilir. Asfalt ve parke yollarda kasisler olusur.

(c) : Zeminde birkaç desimetre ölçüsünde çatlaklar oluşabilir. Bazen 1 m. genişliğinde çatlaklar da olabilir. Nehir teraslarında ve dik meyilli yerlerde büyük heyelanlar olur. Büyük kaya düşmeleri meydana gelir. Yeraltı su seviyesi değişir. Kanal, göl ve nehir suları karalar üzerine taşar. Yeni göller olusabilir.

XI - Çok Ağır Yıkıcı  

(b) : İyi yapılmış yapılarda, köprülerde, su bentleri, barajlar ve tren yolu raylarında tehlikeli hasarlar olur. Yol ve caddeler kullanılmaz hale gelir. Yeraltındaki borular kırılır.

(c) : Yer, yatay ve düşey doğrultudaki hareketler nedeniyle geniş yarık ve çatlaklar tarafından önemli biçimde bozulur. Çok sayıda yer kayması ve kaya düşmesi meydana gelir. Kum ve çamur fışkırmaları görülür.

 

XII- Yok Edici(Manzara Değişir) 

(b) : Pratik olarak toprağın altında ve üstündeki tüm yapılar baştanbaşa yıkıntıya uğrar.

(c) : Yer yüzeyi büsbütün değişir. Geniş ölçüde çatlak ve yarıklarda, yatay ve düşey hareketlerin yön miktarları izlenebilir. Kaya düşmeleri ve nehir versanlarındaki göçmeler çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Yeni göller ve çağlayanlar oluşur.

APARTMAN İÇİNDE DEPREM DAVRANIŞI ( 3-5 KATLI BİNA)

Çok katlı apartmanlarda üst katlar alt katlara göre daha çok sallanır.Bu binalar son yıllardaki deprem yönetmeliği (1975 ve sonraki tarihli)'ne ve Fen kurallarına göre yapılmışsa çökme tahlikesi yoktur.Yapılacak davranışlar 1-2 katlı evlerdekinden farklı değildir.Ancak çok katlı yapılara deprem açısından gerekli özel davranışlarda vardır.

Yangın merdivenlerinin kapısını açık tutun.

Ortak tehlike çıkışının (koridordaki) kapısını açık tutun.

Binayı boşaltırken asansörü kullanmayın.

Asansörde iseniz bütün düğmelere basın ve durduğu ilk katta asansörden inin.

Birinci katta iseniz, kapıyı açamıyorsanız ve de zemin katta yangın çıkmışsa zemin kata yatak vb.gibi yumuşak bir şeyler attıktan sonra üstüne atlayın.Bu davranış çok katlı yapıların üst katları için geçerli değildir.

Depremden Korunmak İçin Yapılması Gerekenler

• Binalarımızın sağlam olması gerekir.

• Evin içindeki eşyaları  deprem sırasında düşmemesi için duvara sabitlemeliyiz.

• Ağır eşyalarımızı üst raflara koymamalıyız.

• Ev eşyaları kapı çıkışlarını kapatmayacak şekilde yerleştirilmelidir.

• Acil durum çantası(deprem çantası) oluşturmalıyız. İçinde su, çabuk bozulmayan yiyecekler ve düdük, ilaç, el feneri, radyo gibi ihtiyaç duyabileceğimiz malzemeler bulunmalı.

• Depremde yardım gelinceye kadar çevredeki yaralılara yardım etmek için ilk yardım hakkında bilgi edinmeliyiz.

Deprem Sırasında Yapmamız Gerekenler

• Sakin olmaya çalışmalıyız.

• Alt katlarda ve çıkışa yakınsak hemen dışarı çıkmalıyız. Ãœst katlardaysak duvarlara yaklaşmadan ev içinde kalmalıyız.

• Çök, Tutun, Kapan  pozisyonunu almalıyız.

• Buzdolabı, çamaşır makinesi gibi sağlam eşyaların yanında diz çökersek kendimizi koruma şansımız artar.

• Sokakta depreme yakalanırsak çevrede üzerimize düşecek bina, direk, ağaç gibi cisimlerden uzak durmalıyız.

• Deprem bittiğinde binayı hemen terk etmeliyiz.

• Depremden sonra asansörü kullanmamalıyız.

Deprem Sonrası Yapılması Gerekenler

• Deprem bittikten sonra dışarı çıkmak için bir süre beklemeliyiz. Çünkü bazı eşyaların veya duvarların hala düşme ihtimali vardır.

• Evden çıkarken gaz vanası ve elektriği kapatmalıyız. Yangın çıkabilir.

• Artçı depremlere karşı hazırlıklı olalım.

• Ailemizle önceden kararlaştırdığımız alanda buluşalım. Depremde telefonlar çalışmayacağı için önceden buluşmak için bir yer belirlemek doğru olacaktır

ÖZGÜR GÖKMEN
İSTANBUL - Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü'ne (MTA) bağlı Sismik-1 araştırma gemisinin Eylül 1999'da Marmara Denizi'nde yaptığı çalışmalar sonuçlandı. Sismik verilerin işlenmesiyle, önümüzdeki 30 yılda İstanbul'da 7.4 şiddetinde bir deprem beklendiği ortaya çıktı.
Kırılması beklenen Orta Marmara fayının Avcılar, Ataköy ve Bakırköy'e 10 kilometre uzaklıkta olduğu belirlendi. 105 kilometrelik fay düz bir hat şeklinde uzadığı için bir defada kırılacağı açıklandı.

Marmara Denizi'nde eylül ayında çok kanallı sismik yansıma çalışması yapan Sismik-1'in verileri, İTÜ Maden Fakültesi Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Aral Okay, İTÜ Maden Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emin Demirbağ ve MTA Jeoloji Etütleri Dairesi'nden İsmail Kuşçu tarafından yorumlandı.
1999'da hazırlanan haritanın yeni sonuçlarla değiştiğini vurgulayan Prof. Dr. Okay, elde edilen verilere göre, Marmara Denizi'ndeki Kuzey Anadolu fayının bir ana ve bir de tali koldan oluştuğunu söyledi.
Prof. Dr. Okay, Marmara Denizi'ndeki Kuzey Anadolu fayı ana kolunun batıdan doğuya doğru İzmit, kuzey sınır, Orta Marmara ve Ganos fay segmanlarından oluştuğunu belirtti. İzmit fayının 17 Ağustos depreminde, Ganos fayının ise 1912 depreminde yırtıldığını kaydeden Prof. Dr. Okay, "1894 İstanbul depreminde 'kuzey sınır fayı'nın hareket etmiş olması muhtemeldir. Buna karşın Orta Marmara fayı 1766 depreminden beri hareketsiz ve risk oluşturmakta" dedi.
Orta Marmara fayının kuzey sınır fayı ile Ganos fayı arasında olduğuna dikkat çeken bilim adamı, "Bu sonuçla depremin nerede olacağı artık belli, elimizde daha kesin sonuçlar var" görüşünü savundu. 

İzmit depremi gibi
Marmara Denizi'nde beklenen depremde büyük bir olasılıkla Orta Marmara fayının hareket edeceğini kaydeden Okay, "Orta Marmara fayının uzunluğu 105, kuzey sınır fayının uzunluğu ise 45 kilometre. 17 Ağustos'ta kırılan fayın 120 kilometre olduğu göz önüne alınırsa, Orta Marmara fayının kırılması ile oluşacak depremin 7.4 büyüklüğünde olması beklenir" diye konuştu.
Marmara Denizi'ndeki Kuzey Anadolu fayının tali kolunun, Armutlu Yarımadası ve İmralı Adası'nın kuzeyinden geçerek Marmara Adası'nın kuzeyine kadar uzandığını anlatan Prof. Dr. Okay, "Bu kolun batıya doğru devamının olmayışı, kuzeydeki fay hattına göre ikinci derecede bir fay kolu olduğunu gösterir" dedi. Armutlu fayının da aktif olduğunu söyleyen Okay, "Burası da risk altında" dedi. Simik-1'in nisanda tekrar incelemelere başlayacağına işaret eden Prof. Dr. Okay, "Fayların geometrisi ortaya çıkarılacak. Orta Marmara fayındaki çukurlukların nedeni araştırılacak" diye konuştu.

Orta Marmara fayının bazı bölgelere uzaklığı ise şöyle:
Tekirdağ 21 kilometre, Çorlu 39 kilometre, Silivri 23.5 kilometre, Çatalca 29 kilometre, Büyükçekmece 15.5 kilometre, Marmara Adası 16 kilometre, Bandırma 53 kilometre, Kadıköy: Kuzey sınır fayı 1894 depreminde kırılmışsa, kırılacak faya olan uzaklığı 26 kilometre, eğer kırılmadıysa Orta Marmara fayı ile birlikte kırılacak ve uzaklık 16 kilometre olacak. Aynı şekilde fayın kırılmış olma olasılığına göre Adalar 29 kilometre, aksi halde 10 kilometre olacak. 'Denizdeki fayın hasarı daha az olur'
TÜBİTAK Ulusal Deniz Araştırmaları Koordinatörü ve İTÜ Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Naci Görür, 7.4'lük deprem yaratması beklenen ana fayın denizden geçmesinin İstanbul için bir avantaj olarak değerlendirilebileceğini söyledi. Prof. Dr. Görür, "Fay Marmara Denizi'nden değil de yerleşim alanlarından geçseydi depremin yaratacağı hasar daha büyük boyutlarda olurdu" dedi.
İTÜ Maden Fakültesi Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aykut Barka da bu konuda, "Elbette fayın Marmara Denizi'nden geçmesi, karadan geçmesinden daha az tehlikelidir" diye konuştu.

2.DEPREM RAPORU 02/02/2005

"İstanbul'da olması beklenen depremle ilgili önemli ve yeni bilgiler" konulu rapor, Fransız, Türk ve Japon bilimadamlarının ortak çalışması sonucu hazırlanmış. Raporda bilgiler felaket! .Rapora göre: Deprem 80 saniye ile 3 dakika arasında sürecekmiş. "En güvenli yer neresi?" sorusuna ise Japon bilimadamının yanıtı korkunç: 'İstanbul'dan olabildiğince uzak her hangi bir yer.."

Prof. Dr. Osman Görgülü, Prof. Dr. Machu Koe, "İstanbul'da olması beklenen depremle ilgili önemli ve yeni bilgiler" konulu rapor Fransız, Türk ve Japon bilimadamlarının ortak çalışması sonucu hazırlanmış. Aşağıda okuyacağınız dehşet veren bilgiler, Kandilli Rasathanesi, Marmara Deprem Araştırma Enstitüsü'nün 25 Nisan 2003 tarihinde teslim ettiği 'Marmara Denizi Fay Yapılanması, deprem olasılık ve senaryoları adındaki araştırmasına dayandırılmış.

Buna göre: 'Marmara Denizi'nde üç ana fay hattı üzerinde 117 adet İstanbul'a dikey atımlı fay tesbit edildi. Olası depremin büyüklüğünün minimum 7.2, maksimum 7.8 olacağı belirtilmiştir. Tüm ana ve yan fay hatlarının kırılma ihtimalinin yüzde 84, tahmini deprem tarihininse 2-9 yıl arası olacağı tahmin edilmiştir. Depreme alışık Japonlar'ı bile hayrete düşüren yaprak damarlarını anımsatan bu fay oluşumunun İstanbul Anadolu Yakası'na uzaklığı sadece 6 km.'

Bilgiler felaket...
Yine aynı raporun deprem senaryo kısmına göre, deprem 80 saniye ile 3 dakika arasında sürecekmiş. 17 Ağustos'ta hayatımızı karartan depremin sadece 45 saniye sürdüğünü düşünecek olduğunuzda... İşin vahametini anlayabiliyor musunuz?

- Peki depremden en fazla etkilenecek bölgeler?
'İstanbul'un Enadolu Yakası'nın tüm kışı şeridi (Kartal, Maltepe, Bostanci, Erenköy...) Bostancı ile Çekmeköy başlangıcı arasındaki, eskiden göl olduğu kesinleşen bölüm, E-5 karayolunun kuzeyinde kalan kısmın 4-8 km.'lik bölümü.'

- Ya binalarimiz?
'Sadece Anadolu Yakası'nda tamamen yıkılacak konut sayısı 481,000. Oturulamaz durumda olacak 917,000.
- Ya 'yeni' ve 'sağlam' yapılar?
'Deprem sahasının yakınlığı nedeniyle yeni ve sağlam binaların da yüzde 80 oranında etkileneceği belirtilmiş. Bu nedenle konut yapımında çok sıkı ve özel kurallar getirilmesi istenmiştir.
Depremden etkilenecek bir diğer yer ise Avrupa Yakası'nın Büyükçekmece, Avcılar Sahil kesimi.
- Peki güvenli yer yok mu?
'Herşeye rağmen İstanbul'da kalmak isteyenler için:Anadolu Yakası'nın Karadeniz kıyısının batısı ve İç kuzey kısmi (Çekmeköy, Kozyatagi) Avrupa Yakası nisbeten biraz daha iyi.. Özellikle Şişli, Maslak ve Sarıyer'in iç kesimleri, Sultan Çiftligi, Kemerburgaz ve Karadeniz kıyısının doğu kesimi etki açısından 4. derece olarak gösterilmiş. Olunmaması gerekli yerlerin başındı Pendik iç ve kuzey, Adalar (bilhassa Büyükada doğu) Sahil yolu, Kartal... Batı yakasında ise: Nişantaşı, Yeşilköy, Florya, Bağcılar ve Avcılar yer almaktadır..

'En güvenli yer neresi?' sorusuna Japon bilim adamının yanıtı korkunç: 'İstanbul'dan olabildiğince uzak her yer güvenli'
'Deprem anında enkaz nedeniyle ölü sayısı 685,000 ile 1.260,000 kışı olarak tahmin edilirken, deprem sonrası salgın hastalıklar, intihar ve iç karışıklık nedeniyle ölenlerin sayısının 300,000 binden fazla olacaği tahmin ediliyor.'

Eğer deprem anında ölmediyseniz bile, sonradan yaşamanız da pek mümkün görünmüyor. Zira, rapora göre, depremden hemen sonra İstanbul'un 'Karantinaya alınması' gerekiyor. İstanbul'un kalabalık ve yerleşimindeki düzensizlik nedeniyle enkaz ve yardım bekleyenlerin yüzde 65'ine ilk 2 ay ulaşılamayacağı, bu nedenle ölü sayısının ve kargaşanın artacağı ifade ediliyor.

'Sadece İstanbul değil, Türkiye ekonomisinin yüzde 75'lik kısmının tamamen yok olacağı, dünya ekonomisinin kriz tehlikesi ile karşılaşacağı da rapora eklenmiş.' Bu bilgilerin altında Dr. Osman Görgülü'nün imzası var. Kendisi için 'İ.Ü. Yerbilimleri Ana Bilim dalı Öğretim Üyesi ve AKOM (Afet Koordinasyon Merkezi) eski Danışmanı' denilmiş...