Vatanı Anadolu olup, yurt dışına giden ve isim değiştiren; Karayemiş de 1546 yılında bir Fransız tarafından Trabzon’dan toplanmış ve Trabzon Kirazı (Cerasus trapezuntuna) olarak adlandırılmıştır. Bitki aynı yıl İstanbul üzerinden İtalya’ya, 1574’de başka bir yabancı tarafından Viyana’ya oradan da Fransa ve İngiltere’ye gönderilmiştir. 1600 yılından itibaren tüm Avrupada park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmeye başlanmıştır. Karayemişin Latince adı Prunus laurocerasus’tur (Cerasus’tan dolayı orjini Giresun olması lâzım). Ülkemizde ise Taflan, Karamış, Kattak, Laz Üzümü, Laz-Gürcü Kirazı, Tçko, Tanal kısaca karayemiş olarak isimlendirilen bitkiye; Rize, Trabzon (Maçka - Meryemana Vadisi), Giresun, Sinop (Ayancık), Zonguldak (Devrek), Kastamonu, Bartın, Bolu, İzmit (Keltepe), Adapazarı, İstanbul (Belgrat Ormanı, Alemdağ), Bursa (Uludağ) ve Osmaniye’de (Gâvurdağları) orman veya orman kıyılarında doğal olarak rastlanır.

Karayemiş; 5-6 m boyunda veya boylu çalı şeklinde, kışın yaprağını dökmeyen ağaççıktır. Özellikle kayın ormanlarının altında yer alır. Ormancılık bakımından zararlı bir alt flora bitkisidir. Parkçılıkta gruplara karıştırıldığı gibi, tek olarak ta kullanılır. Makaslanmaya gelen bir çit bitkisidir. Güneşli, yarı gölge, kuytu (tam gölgeye dayanır), nemli deniz iklimlerinde, asitik, derin, nemli, humuslu-killi-kumlu topraklarda yetişir (800 rakımlı Ankara’da da park ve bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir). Üretilmesi tohum ve çelikle yapılan ve şimdiye kadar herhangi bir zararlı ve hastalığına rastlanmayan karayemiş; fındık bahçelerinin karayel yönüne dikilerek bahçenin rüzgârdan korunmasını sağladığı gibi, görülmesi istenmeyen helâ, depo vs. gibi yerlerin gizlenmesinde de kullanılır.

5-15 cm boyundaki yaprakları; kısa saplı, uzun şerit halinde ve deri gibi serttir. Sivri uçlu, tam kenarlı veya düzensiz seyrek dişlidir. Üst yüzü koyu yeşil, alt yüzü açık renkli ve tüysüzdür. Şekli ve parlaklığı bakımından manolyaya benzer. Yaprak orta damarı alt yüzde bariz çıkıntı yapar. Açık renkli yeşil renkteki genç sürgünleri tüysüzdür. Bitkiler dünyasının geniş bir ailesi; Rosaceae (gülgiller) familyasından olan karayemişin, Nisan - Mayıs aylarında beyaz açan çiçekleri; 5-10 cm boyundaki dik bir eksen üzerinde sıralanır ve 30-35 tanesi bir arada salkım teşkil ederler.

Zeytin (yuvarlakça) biçimindeki, tek çekirdekli (düzgün, sivri, çarpık yumurta biçimli) az-çok sulu mayhoş-buruk (olgunlaşmış mahlep tadına benzer) meyveleri; 8-10 mm boyunda, önceleri yeşil, olgunlaşınca siyaha yakın (koyu mor) bir renk alır. Sarı kırmızı alacalı olanları da vardır.

Büyüme biçimi, yaprak boyu ve şekli, kışa dayanıklılık açısından farklı 20 bodur türü bulunan karayemişin yabancı literatürde, önemli 9 çeşidi vardır. Bunlar; Angustifolia (yaprakları ince ve şerit biçimli), Caucasica (koyu yeşil yapraklı), Colchica (bol çiçekli), Herbergii (koyu yeşil yapraklı), Otto luyken (yavaş gelişmeli), Pyramidalis (dar tepeli, piramit formlu), Schipkaensis (Bulgaristan kökenli, bol çiçekli, kışa dayanıklı), Schipkaensis Macrophylla (gevşek dokulu), Zabeliana (sarkık formlu, kent iklimine dayanır). Ülkemizde ise meyve biçimi ve meyvenin olgunlaşma mevsimine göre 7 karayemiş çeşidi vardır.

Su -(acı)- (temmuz ortası, acımsı-buruk lezzetli), Vavul (çok etli ve az taneli), Yabani (temmuz ilk haftası, buruk lezzetli), Ağustos -İstavrit- (meyveler geç ve kırmızı renkte olgunlaşır), Orak -(selvi)- (temmuz ortası, tatlı-lezzetli), Ayran -(beyaz)- (haziran ortası, tatlı lezzetli), Kiraz -(Ekmek)- Karayemişleri (haziran ortası, mayhoş-hafif buruk).

Karayemiş nasıl kullanılır?

Sindirimi kolay olup meyveleri yenir ,

Pekmez, reçel ve tuzlaması yapılır,

Şeker hastalığına karşı, fırında kurutularak ya da kavrularak da tüketilir,

Tokluk hissi verdiğinden diyet olarak kullanılır,

Pasta, kek ve özellikle hoşaf ve kompostolara koku ve tat kazandırmak için ilave edilir,

Bazı ilaçlara tat ve koku (kremlerde) verici olarak kullanılır.

Yapraklar; çelenk yapımında, balık tablalarının süslenmesinde, hamsi buğulamasında koku vermek ve iştah açmak için (1-2 adet halinde) kullanılır,

Hayvanlara taze olarak yedirilir

Dış ticarette fidan alımıyla ithal hanemize yazılan ve Türkiye’den başka yerlerde sadece süs bitkisi olarak değerlendirilen Karayemişin; süs bitkisi satan yerlerde ithal ağaççıkları satılmaktadır.

Karayemiş ve Sağlık

• Hemoroide iyi gelir,
• İdrar söktürür,
• Sigaraya karşı isteksizlik doğurur,
• Mide ülseri ve barsak tembelliğini giderir,
• Özsu’yu egzamaya yarar,
• Meyveler çekirdekleri ile toz edildikten sonra balla karıştırılır, bronşite iyi gelir.
• Yaprakları çiçek açma döneminde zehirlidir. Gelişmesini tamamlayan taze yaprakları elle toplanır. Destile edilerek eczacılıkta kullanılan Laura Cerasin maddesi elde edilir. Bazı ilaçlara tat ve koku (kremlerde) verici olarak kullanılır.
• Yaprağın bileşimi; glikoz, tanen, kalsiyum oksalat, emulsin (enzim), prulaurasin (glikozid), benzoik asit, siyanidrik asittir (zehirlidir, çekirdekte de bulunur, yapraktan elde edilen su fazla kullanılırsa; baş dönmesi, kusma, karın ağrısı yapar)
• Taş düşürücüdür,
• Spazm çözücüdür (bronş ve sindirim sistemi),
• Sakinleştiricidir (astım, sinirsel öksürük),
• Uyku vericidir,
• Kalp çarpıntısını gidermek ve kan şekerini düşürmek için kullanılır,
• Karayemiş, zengin antioksidan bileşenleri sayesinde birçok hastalığın oluşumu ve gelişmesini önlemesinde faydalı. Bu anlamda karayemiş tüketiminin fayda sağlayacağı hastalıkların başında, alzheimer, diyabet, doku ve cilt hastalıkları, kanser, kalp-damar hastalıkları ve romatizmal hastalıklar geliyor. Karayemişin antioksidan özelliğiyle aynı zamanda yaşın ilerlemesiyle vücutta meydana gelen oksidaf zarar azalıyor, yaşlanma da gecikiyor.

KOKULU ÜZÜM (İZABELLA) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Rize ili Doğu Karadeniz kıyı şeridinde yer alan subtropikal iklim özelliklerine sahip bitki örtüsü ile ülkemizde müstesna bir konumdadır. Bu  konumu itibari ile gerek yağış gerekse bitki çeşitliliği açısından çok değişik şartları ihtiva eder.

Kokulu Üzümün Beslenme ve İnsan Sağlığı Bakımından Önemi : Üzüm yüksek şeker içeriği dolayısıyla kalori değeri fazla olan bir besin maddesidir. Bazı karaciğer hastalıkları ve kansızlığın tedavisinde de etkili olan üzüm içerdiği mevte asitleri ve lifli yapısından dolayı mideye zarar vermeden böbrek ve bağırsak sisteminin çalışmasını düzenler, kanın temizlenmesine yardımcı olur.

Nemli bölgelerde yetişen ve renkli olan üzümlerin kabuk kısımlarında bol miktarda antioksidant olarak görev yapan resveratrol maddesi sentezlenmektedir. İlimizde yetişen kokulu üzümde de bol miktarda resveratrol maddesi bulunmaktadır. Bu maddenin kabukta olması sayesinde nemli bölgelerde yetişen üzüm çeşitlerinin mantari hastalıklara karşı dayanıklılık sağladığı tespit edilmiştir.

            Bahçe Yerinin Seçimi :  Güney veya güney-batıya bakan meyilli alanlar tercih edilmelidir. Asma sıraları kuzey-güney doğrultusunda oluşturulmalıdır. Böylece daha iyi ışıklanma sağlanacağından asmalar daha kaliteli üzüm verecektir. İlimiz için  bu konu oldukça önemlilik arz etmektedir. Çünkü ilimizin güneşli gün sayısı azdır.

            Kokulu Üzümün Çoğaltılması : Kuvvetli gelişme gösteren güneş alan ve üzüm verimi iyi olan kokulu üzüm asmaları tespit edilerek bunları bir yaşlı dallarından çelik alınarak köklendirilmelidir. 30-45cm uzunluğunda hazırlanan ve alt gözün hemen üstünden, üst gözün 2-3cm üzerinden gözün hemen arkasından doğru yapılan kesimle çelikler hazırlanmalı ve uygun ortamda köklendirilerek bağdaki yerlerine dikilmelidir.

            Dikim : Fidan dikimi için en uygun zaman erken ilkbahar aylarıdır. Dikim öncesi köklere dikim budaması uygulanmalıdır. Dikim derinliği 35-50cm olmalıdır. Toprak işleme çok derin yapılmamalıdır. Derin toprak işlemede taze yeni kökler zarar görebilir. Yabancı otların büyümesine müsaade edilmemelidir.

            Budama ve Terbiye Şekli : Terbiye sistemlerinin tamamında asmalar tele alınmaktadır. İlimizde yetişen kokulu üzümlerde gözler aşağıya doğru sürme eğilimi gösterdiğinden kurulacak terbiye sistemi yüksek terbiye sistemi şeklinde olmalıdır.yağış durumu göz önüne alındığında  beton direklerin kullanılması uygundur. Kullanılacak direk boyu 270cm olmalıdır. Bunun 70cm. si toprak altında 2m. Si toprak yüzeyinde kalacak şekilde planlanmalıdır.

            Verim Budaması : Her yıl kış dinlenme dönemimde yapılan budamaya verim veya kış budaması denir. Asmanın gövde kalınlığına göre ürün çubuklarında göz sayısı hesaplanarak bırakılmalıdır. Kullanılacak olan ürün çubuklarını oluşturacak gözler vineferaların aksine kolların aşağı bakan kısımlarından bırakılmalıdır.

            Yaz Budaması : Asmalar gelişme dönemindeyken yeşil aksamları üzerine uygulanan bir işlemdir. Genellikle ürün kalitesi amacına yönelik yapılır. Bu budama sırasında asmanın yaşlı kısımlarından çıkan obur sürgünler temizlenir. Meyveler oluştuktan sonra filiz alma, üç alma, tepe alma, koltuk alma, yaprak koparma işlemleri yapılır

KİVİ YETİŞTİRİCİLİĞİ VE BAHÇE TESİSİ

Çok yıllık bitkilerde başlangıçta yapılacak hatanın giderilmesi zaman ve emek alır. Bu yüzden başlangıçta her şeyi ayrıntılı olarak düşünmek ve hazırlıkları ona göre yapmak gerekir.

Bu hazırlıklar içinde;

• Yer seçimi, toprak yapısı,  fidan seçimi,   dikim aralık ve mesafeleri tozlayıcı bitki oranı, dikim planı , destek sistemi unsurları,
  rüzgar kıran tesisi, sulama suyu ve tesisi  oluşturmaktadır.
  

YER SEÇİMİ

Önce kivi fidanlarının dikimi yapılacak olan  toprağın  kivi bitkisi için uygun özellikte olmalı aksi takdirde iyi bir sonuç almak mümkün değildir. Çünkü bitkinin kök yapısı olumsuz şartlara karşı aşırı duyarlılık göstermekte ve bitki gelişmesi sekteye uğramaktadır.

Yine fidanların dikileceği yer arazi yapısı uygunsa güney yönlü ve sıraların yönü kuzey güney istikametinde olmalı  ve dikimi yapılan yerin taban su seviyesi yüksek olmamalıdır.

Fidan dikimi ilkbahar ve sonbaharda yapılmalıdır. Eğer fidanlar tüp içerisinde ise özellikle dikimden sonra sulaması takip edildikten sonra yaz aylarında da yapılır.

Kivi fidanlarının dikileceği fidan çukurları en az 45-50 cm derinliğinde ve çapında olmalıdır.

Açılan kuyulardan çıkan toprakla hayvan gübresi karıştırılır tekrar fidan çukurlarına konulmalıdır.